Upomnienie braterskie w Kościele

2019-04-23

Jeśli twój brat zgrzeszy przeciw tobie, idź i upomnij go w cztery oczy. Jeśli cię usłucha, pozyskasz swego brata. Jeśli cię nie posłucha, weź ze sobą jeszcze jedną lub dwie osoby, niech cała sprawa rozstrzygnie się w oparciu o zeznanie dwóch lub trzech świadków. Jeżeli ich także nie posłucha, powiedz o tym Kościołowi. A jeśli nawet Kościoła nie posłucha, niech będzie dla ciebie jak poganin i celnik. Zapewniam was: Wszystko, cokolwiek zwiążecie na ziemi, będzie związane w niebie, a cokolwiek zwiążecie na ziemi, będzie rozwiązane w niebie. Zapewniam was jeszcze: Jeżeli dwaj spośród was zgodnie o coś poproszę, otrzymają wszystko od mojego Ojca, który jest w niebie. Gdyż tam, gdzie dwaj lub trzej zbierają się w moje imię, jestem pośród nich.

Apostoł Paweł uświadamia Kościołowi w Rzymie, że Bóg nie pozostawił człowieka samego w sytuacji grzechu. Posyła swojego Syna, który wchodzi w grzeszne życie człowieka i przenika go swoją łaską przebaczenia i pojednania: „Gdzie rozpowszechnił się grzech, tam pojawiła się jeszcze obfitsza łaska, aby jak grzech panował przez śmierć, tak łaska panowała przez usprawiedliwienie prowadzące do życia wiecznego przez Jezusa Chrystusa, naszego Pana” (Rz 5,20n). Im bardziej człowiek jest udręczony przez grzech, tym więcej otrzymuje od Chrystusa łaski, aby mógł powrócić do jedności z Bogiem i cieszyć się pełnią życia. Taka jest pedagogia Boża i taka jest pedagogia Kościoła. Przypomina o tym katechizm Soboru Watykańskiego II (1994), który w pełni uświadamia współczesnemu człowiekowi rzeczywistość grzechu: „Grzech jest obecny w historii człowieka; na próżno ktoś chciałby go nie zauważyć lub nadawać inne nazwy tej mrocznej rzeczywistości. Usiłując zrozumieć grzech, trzeba najpierw uznać głęboką więź człowieka z Bogiem, ponieważ poza tą relacją zło grzechu nie ujawnia się w swojej prawdziwej istocie jako odrzucenie Boga i przeciwstawienie się Mu, ciążąc w dalszym ciągu na życiu człowieka i na historii” (KKK 386).

Kościół jest żywą wspólnotą, która pomaga odnowić głęboką więź człowieka z Bogiem. Perykopa Ewangelii Matusza poświadcza bardzo wczesne budowanie kościelnej dyscypliny pokutnej („pedagogii pokutnej”) na podstawie wskazań Starego Testamentu i obietnicy trwałej obecności Jezusa we wspólnocie (por. NKB NT I/2, 224n). Świadczą o tym praktyka napomnienia braterskiego (18,15-17) oraz wspólnotowa modlitwa wstawiennicza (18,19-20).

Reguła postępowania wobec grzeszników w pierwotnej gminie chrześcijańskiej nawiązuje do zalecenia z Księgi Kapłańskiej, która przypomina, że każdy powinien otrzymać szansę nawrócenia: „Nie będziesz żywił w sercu nienawiści do brata. Będziesz upominał bliźniego, aby nie zaciągnąć winy z jego powodu” (Kpł 19,17; LXX). Wczesnochrześcijańska praktyka napomnienia braterskiego ma charakter progresywny (stopniowy), potępia grzech, a chroni grzesznika (personalistyczny) oraz dotyczy całej społeczności, a nie tylko jednostki, która popełniła grzech (wspólnotowy).

Pierwszy krok – rozmowa w cztery oczy – powinna chronić tego, którego sprawa dotyczy. Mateusz używa w tym miejscu słowa, które oznacza „osłonić, ukazać” lub „wykazać błąd bądź winę, napominać”. Chodzi o dyskrecję i cierpliwość wobec grzesznika, o pomoc w uświadomieniu błędu (winy), a nie koniecznie surowe skarcenie czy potępienie. W takiej rozmowie pokutnej brat wezwany jest do wykazania winy i w ten sposób do przekonania winnego do uznania swego grzechu. Takie napomnienie dokonane prywatnie (tym bardziej o charakterze sakramentalnym) powinno okazać się najbardziej skuteczne i zbawienne dla brata. Przełożony czy kierownik duchowy (spowiednik) przekonawszy brata o jego grzechu, na nowo pozyskuje go dla wspólnoty (por. 1 Kor 9,19-22).

Jeśli to nie pomaga, to trzeba iść o jeden krok dalej i powołać świadków. Takie działanie chroni grzesznika przed arbitralnym i pośpiesznym osądem oraz wyczerpuje wszelkie możliwości odzyskania brata. Mateusz przytacza tutaj regułę z Pwt 19,15, zgodnie z którą każda sprawa „musi być potwierdzona zeznaniem dwóch lub trzech świadków”. Słowo napomnienia ma być bardziej przekonywujące, obiektywne i wychowawcze (por. 1 Tm 5,19).

Ostatnią instancją jest lokalna wspólnota Kościoła. Jeśli grzesznik nie przyjmie upomnienia wspólnoty, nie uzna swej winy i nie pojedna się z braćmi, to zostanie z niej wyłączony (formułaekskomuniki: „niech będzie jak poganin i celnik”). Konsekwentne egzekwowanie reguł życia we wspólnocie ma zawsze wartość wychowawczą, a nie karcącą. Nie ma pewności jak to się właściwie dokonywało: czy wobec całego zgromadzenia, czy raczej wobec jego przedstawicieli czy ustawały zupełnie relacje z takim człowiekiem (por. NKB NT I/2, 225n). Nie można było jednak być obojętnym wobec szerzącego się zła. Mogło ono zarazić całą społeczność. Wspólnota zobowiązana była więc do ochrony swoich członków przed destrukcją (por. 1 Kor 5; 2 Tes 3,6-15; J 10; Didache 15,3).

Grzech niszczy braterstwo i trwałe więzi we wspólnocie, stąd Kościół – poprzez swoich pasterzy – otrzymał władzę „wyłączenia” i ponownego „włączenia” poszczególnych swoich członków (por. 18,18; por. 16,19; 28,18-20). Pojednanie we wspólnocie dokonuje się zawsze w atmosferze braterstwa i modlitwy wstawienniczej. Praktyka upomnienia braterskiego jest filarem wychowania moralnego w Kościele: „Jest najwyższym przejawem miłosierdzia, przeciwieństwem zgorszenia. Jeśli zgorszenie lekceważy brata i doprowadza go do grzechu, to upomnienie okazuje troskę o niego i odwodzi od zła. Jeśli skandal traci, to upomnienie zyskuje brata” – przekonuje Silvano Fuasti SJ (por. Wspólnota czyta Ewangelię według św. Mateusza, 394).

Pedagogia pokutna w Kościele pomaga odbudować zerwane przez grzech więzi pomiędzy człowiekiem a Bogiem, stąd kolejne pytania do refleksji:

• Jak uczyć się trudnej sztuki pozyskiwania brata i siostry?
• Jaka jest moc modlitwy wstawienniczej Kościoła?
• Dlaczego zgorszenie ma tak destruktywną moc, niszczącą więzi rodzinne, wspólnotowe, narodowe?

Boże Wszechmogący, Ty wprowadziłeś harmonię w całym stworzeniu. Grzech ją zniszczył i rozbił. Pojednanie w świecie, w życiu każdego człowieka i wspólnoty Kościoła jest możliwe dzięki zbawczej ofierze Twojego Syna, który pojednał na nowo „wszystko ze sobą”. Daj nam, Panie, odwagę i konsekwencję w praktykowaniu upomnienia braterskiego i siostrzanego; niech łączą się nasze głosy w jednomyślnej modlitwie, która tworzy słodką symfonię dzięków „przy wtórze cytry i przy dźwięku harfy, przy graniu trąb i głosie rogu” – symfonię Kościoła Chrystusowego. Który żyje i króluje w jedności Ducha Świętego przez wszystkie wieki wieków. Amen.

Rozeznaj sytuację w swojej wspólnocie rodzinnej czy parafialnej: gdzie tkwią zarzewia konfliktu i grzechy podziałów. Podejmij trud upomnienia braterskiego z zachowaniem kolejnych stopni, z szacunkiem dla osoby i pełną świadomością tego, że „nawracając grzesznika z błędnej drogi, ocali go od potępienia i przyczyni się do przebaczenia wielu grzechów” (Jk 5,20).