Steinbeck John - Na wschód od Edenu
2014-05-27

John Steinbeck (1902-1968) to
amerykański pisarz i dziennikarz, laureat nagrody Nobla w dziedzinie literatury
(1962). Urodził w Salinas w Kalifornii w rodzinie o korzeniach niemiecko-irlandzkich i głównie z Kalifornią związał swój pisarski los.
Cierpiący kłopoty
finansowe rodzice chcieli wykształcić go w kierunku technicznym, on jednak już
jako kilkunastoletni chłopiec uparcie twierdził, że chce zostać pisarzem, chociaż na uniwersytecie Stanforda studiował później biologię
(nie uzyskał dyplomu). Po studiach imał się różnych zajęć (pracował m.in. w
fabryce cukru, jako dozorca w wylęgarni ryb) by w końcu zacząć pisać.
Pierwsze
trzy książki nie przyniosły mu sukcesu, nie miały najlepszej prasy, z
reguły były w ogóle pomijane przez recenzentów. Dopiero Tortilla Flat z 1935 roku, humorystyczna
opowieść o sześciu obdartusach mieszkających w jednej kamienicy, przyniosła mu pierwszy sukces. Do jego
najważniejszych książek należą wspomniana powyżej oraz Myszy i ludzie (1939), Grona
gniewu (1939), Była raz wojna(1958), Na wschód od Edenu (1952). Wiele dzieł z jego twórczości dotyczyło problemów
społecznych ludzi żyjących w Kalifornii. W czasie II wojny światowej
oraz później, w Wietnamie, był korespondentem wojennym. Wielu ówczesnych recenzentów uważało
go za świetnego dziennikarza, a on sam, zaangażowany w politykę, obdarzony
ogromną wrażliwością społeczną, chętnie i regularnie pisywał reportaże i korespondencje wojenne.
Uchodził za doskonałego słuchacza
anegdot i cudzych historii. Jedną z jego ulubionych praktyk były spacery do
portu, gdzie spotykał się z rybakami i robotnikami, wsłuchując się w skupieniu w ich język i rejestrując uważnie ich życie. Był łowcą cudzych historii,
kronikarzem egzystencji prostych ludzi. Mówiono o nim, że nie wymyślał rzeczy,
ale je znajdował. Zmarł w 1968 roku w Nowym Jorku.
Powieść „Na wschód od Edenu” jest książką o konstrukcji prostej i
przystępnej. Nie zawiera zbędnych opisów, nienormalnych czy wyimaginowanych
sytuacji. Jest zrozumiała dla czytelnika, ale przy tym obfituje w wiele ważnych prawd życiowych.
Zaczyna się długim
i szczegółowym opisem przyrody kalifornijskiej, a dokładniej doliny Salinas,
przepełnionym wyszukanymi porównaniami i przenośniami. Po „przyrodniczym”
początku, dochodzimy do charakterystyki i historii głównych bohaterów, którzy
są czytelnikowi powoli, po kolei, przedstawiani. Każdy bohater posiada całą
paletę różnorodnych charakterologicznych cech, które wyróżniają go spośród
innych. Jednak paradoksalnie właśnie to wskazuje na cechę wspólną wszystkich
postaci, którą jest ich "amerykańskość", indywidualizm i wolność.
Dopiero po tym czytelnik dochodzi do sedna sprawy, czyli do zaskakujących i przewrotnych losów dobrze już nam znanych postaci.
Utwór powstał na
bazie bogatej i wielowątkowej historii własnej rodziny autora – Hamiltonów w połączeniu z fikcyjną historią rodu Trasków, mocno osadzonej w
kalifornijskiej rzeczywistości końca XIX i początku XX wieku Perypetie
bohaterów rozgrywają się w miasteczku Salinas i w jego okolicy. Autor w zgrabny
sposób łączy codzienne życie amerykańskiego społeczeństwa, wplatając w fabułę
wątki historyczne - zakończenie wojny secesyjnej oraz początki I wojny
światowej. Opowiada o nastrojach społecznych i politycznych w ówczesnej
Ameryce, o prozaicznych problemach, zainteresowaniach przeciętnego Amerykanina.
Główną tematyką utworu jest walka dobra ze złem przedstawiona na podstawie relacji pomiędzy rodziną Trasków, a dokładnie pomiędzy braćmi
Aronem i Kalebem nieustannie walczących o względy i szacunek ojca. Utwór w
symboliczny sposób nawiązuje do tematyki religijnej, albowiem inspiracją jest
tu biblijna przypowieść o Kainie i Ablu. Mimo licznych bohaterów
przedstawionych w powieści, każdy na swój sposób staje się wyraźny i
autentyczny. Steinbeck w doskonały sposób przedstawia nam portrety psychologiczne min. Cathy Ames,
Samuela Hamiltona czy Li. Perypetie rodu Trasków przepełnione są dramatycznymi wydarzeniami,
wstrząsającymi umysłem czytelnika. Spokojna egzystencja w Salinas przeradza się
w kolaż rodzinnych problemów - zdrady, morderstwa, chciwość, niewierność,
zaborcza miłość.
„Na wschód od Edenu” to przejmująca
powieść o miłości i jej braku, stracie, odrzuceniu, odkrywaniu siebie,
kreowaniu własnego świata. Jest uniwersalną przypowieścią o walce dobra ze
złem, walce człowieka z wewnętrznymi demonami. Walka ta rozgrywa się na
płaszczyźnie relacji międzyludzkich, ale głównie we wnętrzu człowieka. Każdy z
nas ma w sobie jasną i ciemną stronę, które ciągle ze sobą walczą. Tylko od nas
zależy, która z nich nami zawładnie. Człowiek jest kreatorem własnego życia, który
musi dokonać wyboru - pokonać grzech czy pozwolić mu się zdominować.
Sens tej walki
dobrze oddaje dyskusja pomiędzy bohaterami książki na temat sensu tego, co Bóg
powiedział Kainowi widząc jego ponurą twarz po złożeniu przez niego ofiary
(przypowieść o Kainie i Ablu - Rdz 4,7). Chodzi o fragment, gdy Bóg mówi do Kaina: „Przecież gdybyś
postępował dobrze, miałbyś twarz pogodną; jeżeli zaś nie będziesz dobrze
postępował, grzech leży u wrót i czyha na ciebie, a przecież ty masz nad nim panować”. Według jednego z tłumaczeń znanych
bohaterom książki, Kain ma nad grzechem panować a według innego może panować. Spór ten dobrze oddaje
dylematy jakie stoją na życiowej drodze człowieka, który ma wolna wolę.
Piotr Lewiński