Anna Emmanuela Klich OSU, Chrystocentryzm hermeneutyki biblijnej Jana Pawła II w katechezach o psalmach i kantykach(Duc in altum, 15), Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2014, ss. 393.

Rozprawa s. Anny Emanueli Klich została wydana w Wydawnictwie Naukowym Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II jako kolejny tom serii Międzyzakonnego Wyższego Instytutu Katechetycznego w Krakowie pod wspólnym tytułem Duc in altum. To ewangeliczne wyzwanie "wypłyń na głębię" (Łk 5, 4) trafnie oddaje ambitne plany Redakcji i Autorów całej serii wydawniczej, w której wytycza się nowe kierunki badań w zakresie teorii i praktyki katechetycznej. Siostra Anna Emmanuela Klich w swojej dysertacji wykazuje, że Wielki Papież przełomu tysiącleci wypracował własny sposób wykorzystania chrystocentrycznej hermeneutyki biblijnej w praktyce chrześcijańskiej formacji, która znalazła swoje zastosowanie w katechezie. Papież oparł ją na trzech teologicznych filarach: inkarnacyjnej wizji Biblii, uznaniu Chrystusa jako centrum historii zbawienia, hermeneutyce biblijnej ukierunkowanej kerygmatycznie (s. 6). W pierwszym założeniu papież uznaje, że natura Pisma Świętego wymaga, by pochylać się nad nią, angażując umysł i serce, przygotowane do solidnego studium i pogłębionej lektury duchowej. Drugie założenie papieskiej hermeneutyki wskazuje na Chrystusa jako centrum historii zbawienia opartej na trzech etapach: "od pierwszego Adama" poprzez objawienie drugiego Adama - Jezusa Chrystusa - do ostatecznego wypełnienia dziejów świata w Bogu. Trzecim założeniem hermeneutyki biblijnej Jana Pawła II jest jej kerygmatyczne ukierunkowanie. Celem bowiem przepowiadania jest prowadzenie ochrzczonych do spotkania z Chrystusem, do kontemplacji Jego Oblicza, którą "mamy poznawać, kochać i naśladować, aby z Nim żyć życiem trynitarnym i z Nim przemieniać historię, aż osiągnie swą pełnię w niebieskim Jeruzalem (NM 29)" (s. 7). Autorka przekonuje, że celem jej pracy jest zbadanie, w jaki sposób Jan Paweł II zastosował chrystocentryczną hermeneutykę biblijną w swoich katechezach o psalmach i kantykach Liturgii godzin (zob. 130 katechez biblijnych, które papież wygłosił podczas środowych audiencji generalnych od 28 marca 2001 do 12 stycznia 2005 r.).

Publikacja składa się ze wstępu, czterech rozdziałów, zakończenia, aneksów i obszernej bibliografii (s. 343-385). W pierwszym rozdziale ukazane zostały zasady hermeneutyki biblijnej stosowanej przez Jana Pawła II. Celem tego teoretycznego rozdziału jest wykazanie w papieskiej katechezie obecności analizy literackiej tekstu biblijnego, krytyki historycznej i jedności Starego i Nowego Testamentu, czyli podstawowych kryteriów interpretacji Pisma Świętego, wskazanych przez soborową konsytuację Dei verbum (KO 12; por. KKK 109-114). Rozdział drugi zwraca uwagę na główne tematy chrystocentryczne psalmów i kantyków w katechezach Jana Pawła II, tj. "chrystocentryzm historii zbawienia", "Chrystus Pełnia objawienia Boga", "antropologia chrystocentryczna". W trzecim rozdziale wskazano na "chrystocentryzm aktualizacji" w katechezach biblijnych Jana Pawła II. Autorka rozwija w tym rozdziale trzy kwestie hermeneutyczne: uwzględnienie pozabiblijnych źródeł w procesie aktualizacji psalmów i kantyków, wykorzystanie treści antropologicznych i znaczenie języka w aktualizacji. W czwartym rozdziale Autorka stara się wykazać oryginalność katechez biblijnych Jana Pawła II, wskazując na rolę słowa Bożego w życiu chrześcijańskim i strukturę papieskiej katechezy biblijnej. Benedyktyńskiej pracy domagały się trzy aneksy, w których przedstawiono: wykaz gatunków literackich psalmów i kantyków w katechezach (s. 323-326), wykaz tekstów paralelnych ST, NT i modlitw chrześcijańskich (s. 327-336) oraz wykaz autorów i dzieł zastosowanych w omawianych katechezach papieskich (s. 337-341). W konkluzji s. Anna formułuje osiem zwięzłych wniosków, z których wynika, że Jan Paweł II w swoich katechezach biblijnych korzysta z osiągnięć hermeneutyki biblijnej, celem zaś interpretacji psalmów i kantyków jest odkrycie sensu duchowego, tzn. odnalezienia "klucza" w Osobie Jezusa Chrystusa. Papież odczytuje psalmy i kantyki w żywej Tradycji Kościoła poprzez zastosowanie interpretacji kanonicznej i egzegezy patrystycznej, uwzględniając podstawowe kryteria biblijne. Ważnym aspektem hermeneutyki biblijnej Jana Pawła II jest aktualizacja chrystocentryczna, zwłaszcza idea Christus totus, ukazująca ścisłą jedność pomiędzy Chrystusem Głową i Ciałem ("Chrystus cały to Głowa i Ciało, czyli Kościół"). Papież odkrywa właściwą pedagogię Bożą, źródło i wzór pedagogii wiary (por. DOK 137-247), natomiast wykorzystuje treści antropologiczne poprzez opisywanie ponadczasowych sytuacji egzystencjalnych, a także tych przeżywanych przez psalmistę, ukazywanie moralnych aspektów życia wierzących oraz roztaczanie eschatologicznej perspektywy życia człowieka. Jan Paweł II w swych katechezach prowadzi do odkrycia istoty modlitwy, która jest dialogiem zainicjowanym przez Boga. Struktura papieskiej katechezy biblijnej opiera się na starożytnej metodzie lectio divina i płynnie przechodzi cztery etapy: czytanie słowa Bożego (lectio); medytację (meditatio); modlitwę uwielbienia, dziękczynienia i błagania (oratio) oraz kontemplację Boga (contemplatio).

Biblijny wymiar katechezy i biblijna formacja chrześcijan, a także potrzeba medytacyjnej lektury Pisma Świętego jako przygotowania do posługi słowa, regularnie powracają w najnowszych oficjalnych dokumentów Kościoła (np. Nuovo millennio ineunte nr 29. 39n; Verbum Domini nr 74n; 86n; Evangelii gaudium nr 145-175). "Warto też przypomnieć, że lectio divina w swej dynamice nie kończy się, dopóki nie doprowadzi do działania (actio), sprawiającego, że życie wierzącego staje się darem dla innych w miłości" (VD 87). Słuchanie i odkrywanie słowa Bożego w liturgii i katechezie będzie rzeczywiście stawało się żywym spotkaniem, gdy pomoże "odnaleźć w biblijnym tekście żywe słowo, które stawia pytania, wskazuje kierunek, kształtuje życie" (NMI 39). Tak uczył św. Jan Paweł II, a w ślad za nim jego następcy Benedykt XVI i Franciszek zalecając tę drogę w swych katechezach środowych. Siostra Klich wykazała to na przykładzie katechez Jan Pawła II, ale podobnie warto by zająć się tym tematem na przykładzie jego następców.

Trzeba przyznać, że zastosowana w pracy metoda analizy porównawczej odsłoniła nowe wymiary biblijnej katechezy papieskiej. Ukazała też konsekwencję badawczą i dojrzałość naukową Urszulanki Unii Rzymskiej z Krakowa. Wypada przypomnieć, że już jej praca doktorska była wysoko ocenionym krytycznym studium nad obecnością Pismem Świętym w polskiej katechezie posoborowej (Wydawnictwo Naukowe UPJPII, Kraków 2005). Natomiast kolejne tomy serii naukowych opracowań Duc in altum pod jej redakcją układały się w pewien logiczny ciąg i wyznaczały aktualne kierunki badań nad biblijnym wymiarem katechezy (zob. Kontemplacja oblicza Chrystusa i ewangelizacja - 2003; Chrystus-Eucharystia źródłem nadziei - 2004; Odkryć Eucharystię - żyć Eucharystią - 2005; Matka Pana w katechezie - 2006; Odkrywanie Ducha Świętego w katechezie gimnazjalnej - 2007; Usłyszeć słowo Boże - żywe i ostrzejsze niż miecz - 2008; Kościół Chrystusa wspólnotą w Duchu Świętym - 2008; Misja świętego Pawła trwa - 2009; Służyć i królować, czyli o kapłaństwie powszechnym - 2010; Powołani do komunii z Bogiem i człowiekiem - 2011; Dialog Boga z człowiekiem - 2011; Treści i metody katechezy historiozbawczej - 2013; Nowy człowiek w dziele nowej ewangelizacji - 2013).

Praca posiada przejrzystą i czytelną strukturę; jest zredagowana z wielką starannością naukową i wykazuje edytorską dbałość o estetykę. Właściwie trzeba wskazać tylko kilka potknięć i powtórzeń pojawiających się przy redakcji całości tekstu, np. błędnie podane nazwisko arcybiskupa włocławskiego Józefa Kupnego jako autora Antropologiczne podstawy nauczania społecznego Jana Pawła II (s. 167; 370), czy wskazanie czasu życia i działalności Jana Kasjana na IV w., a nie na przełom IV i V w. (s. 180), czy powtórzenia obecne w tekście, np. "dało się" (przypis 5, s. 273). Dopowiedzenia domaga się ponadto zagadnienie aktualizacji słowa Bożego w katechezie. Zastosowanie metod aktualizacji powinno uwzględnić określone zasady (kryteria ich wyboru), które "stanowią praktykę aktualizacji" (IBK IV, A 1). A.E. Klich, w oparciu o dokument PKB Interpretacja Biblii w Kościele (1993), wyróżnia trzy kroki (etapy) procesu aktualizacji: a) słuchanie słowa, b) rozpoznanie aspektów obecnej sytuacji, które tekst naświetla lub kwestionuje oraz c) wydobycie z pełnego sensu biblijnego elementów zdolnych płodnie przekształcić obecną sytuację, zgodnie ze zbawczą wolą Boga w Chrystusie (IV A 2; por. 197n). Ks. prof. J. Kudasiewicz († 2012) wskazuje na sześć takich zasad. Jego konkluzja jest następująca: "Najbardziej pewną i owocną metodą aktualizacji jest interpretacja Biblii przez Biblię, odwołanie się do tajemnicy Chrystusa i Kościoła oraz wykorzystanie pism Ojców. Nieodzowna jest przy tym znajomość znaków czasu, sytuacji Kościoła, dla którego i z którym aktualizuje się Pismo święte, oraz dokumentów Magisterium, które również trudzą się aktualizacją słowa Bożego dla naszego wieku" (por. Odkrywanie Ducha Świętego, Kielce 1998, s. 15nn).

Jeden z recenzentów słusznie zauważył, że w omawianej pracy "czytelnik dostaje do ręki nie tylko bardzo dobry przykład rzetelnej monografii naukowej, ale również swego rodzaju modelowe opracowanie, które można wykorzystać zarówno w opracowywaniu innych ważnych komentarzy, albo - co ważniejsze - w tworzeniu własnych katechez biblijnych" (dr hab. Krzysztof Mielcarek, prof. KUL). Solidna wiedza biblijna i pastoralna oraz zaangażowanie Siostry Anny E. Klich jako oficjalnego eksperta w pracach rzymskiego Synodu Biskupów nt. Nowej ewangelizacji dla przekazu wiary (2012) stanowią solidną bazę dla dalszej, samodzielnej pracy naukowej oraz wielorakiej aktywności na rzecz rozwoju współczesnej edukacji religijnej.

ks. Jan Kochel, prof. UO