Warto przeczytać
Piotr i Magdalena. Ewangelia na dwa głosy [2016]
2016-07-02
Damiano Marzatto, Piotr i Magdalena. Ewangelia na dwa głosy, tłum. Z. Kasprzyk, WAM, Kraków 2016, ss. 115.
Po publikacji dokumentu Papieskiej Komisji Biblijnej Interpretacja Biblii w Kościele oraz wyróżnieniu różnych metod i podjeść, w tym m.in. feministycznego podejścia, pojawiło się wiele nowych opracowań na temat roli kobiety w Kościele, kobiecego wymiaru Kościoła czy kobiecej interpretacji Pisma Świętego - feministycznej hermeneutyki biblijnej. "Egzegeza feministyczna zawiera wiele pozytywnych przemyśleń. Kobiety w sposób bardziej czynny włączyły się w badania egzegetyczne. Zdołały, często lepiej niż mężczyźni, dostrzec obecność, znaczenie i rolę kobiet w Biblii, w historii początków chrześcijaństwa i w Kościele. Współczesny horyzont kulturowy, dzięki zwróceniu większej uwagi na godność kobiet i jej rolę w społeczeństwie i w Kościele ,sprawia, że wobec tekstu biblijnego powstają nowe pytania, co daje okazję do nowych odkryć. Wrażliwość kobieca prowadzi do ujawnienia i poprawienia niektórych obiegowych interpretacji, które były tendencyjne i ukierunkowane na usprawiedliwienie dominacji mężczyzny nad kobietą" - czytamy w dokumencie PKB (IBK I E 2). I rzeczywiście potwierdzają to badania, które od ponad 30 lat prowadzi Damiano Marzotto, emerytowany wykładowca Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie. Autor, podobnie jak np. Anna Świderkówna, Elżbieta Adamiak, Elena Bosetti itd., konfrontuje się z pytaniami, których nie sposób dziś uniknąć. Jaki obraz kobiety i mężczyzny wyłania się z Ewangelii? Jaka jest rola kobiet w dziele ewangelizacji? Czy chodzi jedynie o przyznanie ról tradycyjnie przypisywanych mężczyźnie? Dlaczego pogłębienie współpracy między kobietami i mężczyznami jest konieczne dla współczesnego Kościoła?
W interpretacji tekstów biblijnych istotna jest właściwa perspektywa feminologiczna, a więc oparta o interdyscyplinarne studia kobiece (Women`s Studiues), mające na celu m.in. analizę źródeł literackich, opisujących kobiety i pełnione przez nie role, a nie ideologiczne podejście feministyczne, które wciąż rości jakieś pretensje wobec Kościoła. Termin "perspektywa feminologiczna" wprowadziła Inga Kuźma. Jest on szerszy niż pojęcie "perspektywy feministycznej", odnosi się do badań nad kobietami, a nie tylko do kontekstu ich walki o równouprawnienie, z którym przede wszystkim kojarzony jest feminizm.
Damiano Marzatto przedstawia znaczenie postaci kobiecych i męskich w Nowym Testamencie poprzez pogłębiona re-lekturę testów biblijnych, zwracając uwagę na elementy religii i kultury semickiej oraz uwarunkowania, które określały ówczesny status kobiet. Kobiety w Biblii są kojarzone z akceptacją i gościnnością, stanowią swego rodzaju bezpieczną przystań na szlaku exodusu, zapowiedź królestwa Bożego, miejsce wolności i uniwersalizmu. Jednak w "kontekście zbawienia, którego Bóg bezinteresownie udziela wszystkim ludziom, mężczyzna może ofiarować siebie kobiecie i zawierzyć się jej, aby dawać i otrzymywać pomoc, a kobieta może przyjąć dar mężczyzny i służyć mu pomocą, mając pewność, że nie zostanie wykorzystana i potraktowana przedmiotowo" - przekonuje.
W trzech krótkich rozdziałach autor wskazuje na możliwości współdziałania w dziele zbawienia czynnika męskiego i żeńskiego. W pierwszym rozdziale Celibat Jezusa i dziewictwo Maryi autor proponuje spojrzenie na rolę kobiety i mężczyzny z perspektywy czterech Ewangelii. Jezus jest w istocie protoplastą nowego pokolenia, które przez Ducha Świętego ma zapełnić całą ziemię. "Płodność Jezusa realizuje się jednak przy ścisłym udziale kilku kobiet w misterium odkupienia i odrodzenia ludzkości. Te kobiety usługiwały Mu od Galilei, weszły razem z Nim do Jerozolimy, uczestniczyły w Jego śmierci i pogrzebie, stając się pierwszymi świadkami Jego zmartwychwstania" - przypomina Marzatto. W ten kobiecy wymiar Kościoła szczególnie wpisuje się Maryja, która jako "pierwsza przyjmuje postawę gotowości, poddania się wobec Ducha Świętego, Bożego słowa i Bożej mocy, którą następnie podejmą inne kobiety w dynamice przyjęcia i matczynej płodności". Wprawdzie to przede wszystkim mężczyzna przekazuje nowinę o powszechnym zbawieniu, ale robi to tylko wtedy, kiedy kobieta go poprzedza, przyjmuje, dotrzymuje mu towarzystwa i daje bodziec do działania. "Zarówno kobieta, jak i mężczyzna przyjmują tajemnicę królestwa Bożego i są nią poruszeni - trafnie zauważa Autor. Jednak rola mężczyzny polega na przekazywaniu jej dalej, natomiast kobiety na umieszczaniu jej w głębi. Obie postawy wzajemnie się uzupełniają, ale pełnia zostaje osiągnięta dzięki tej drugiej" (s. 31).
Drugi rozdział koncentruje się na Matce Jezusa i zgromadzeniu rozproszonych, czyli ukazuje specyfikę kobiecego wymiaru Kościoła - charyzmatu maryjnego (K. Rahner). Kard. Martini twierdził, że "kobiecość [Maryi] jest znakiem czegoś nieskończenie Innego", ponieważ jest "początkiem nowej ludzkości, w której Bóg stał się ciałem". Maryi, która u stóp krzyża, gdzie jej macierzyństwo osiąga wymiar powszechny, powtarza swoje <tak> ze Zwiastowania. Maryi, która rozjaśnia historię całej ludzkości". D. Marzatto z kolei przekonuje, że postać "kobiety" w czwartej Ewangelii odgrywa istotną rolę w dynamice zbawienia - począwszy od obecności Maryi na weselu w Kanie Galilejskiej, przez rozmowę z Samarytanką i gesty Marii i Marty, aż po trwanie niewiast w obliczu śmierć Jezusa na krzyżu. W trakcie posługi Jezusa - od pierwszego znaku w Kanie, po siódmy znak namaszczenia w Betanii - źródłem impulsu i światła jest dla Niego obecność kobiet.
Trzeci rozdział Postacie kobiet w Dziejach Apostolskich to analiza sześciu epizodów, które ukazują podobieństwa pary (kobiety i mężczyzny) w dziele "rozszerzania się" Dobrej Nowiny. W Dz przedstawiony jest dokonywany za sprawą Ducha Świętego proces stopniowego pokonywania wszelkich barier geograficznych i kulturowych przez słowo Boże, które w kolejnych etapach dociera do Rzymu - centrum ówczesnego świata, a więc "na krańce ziemi". Jakie miejsce w tym triumfalnym pochodzie słowa Bożego jest przypisane kobietom? Spośród licznych kobiecych postaci poddano analizie te, które w sześciu epizodach odegrały zasadniczą rolę u boku apostołów (rolę antycypującą i zwiastującą): Dwunastu - Maryja; Piotr - Tabita; Piotr - w domu Marii / Rode; Paweł i Sylas - w domu Lidii; Paweł - w domu Akwili i Pryscylli; Paweł - dziewice/prorokinie, córki Filipa.
Chrześcijańska promocja geniuszu i roli kobiety w Kościele jest faktem i wyzwaniem. Koniczne jest dzisiaj odzyskiwanie "zamilkłych głosów kobiet", feminologiczna re-lektura tekstów biblijnych, dekonstrukcja dawnych stereotypów cech czy ról kobiecych oraz promocja kobiecych wzorców w oparciu o wartości uniwersalne, aktualne i godne naśladowania. Lektura (egzegeza) feministyczna "będzie mogła być użyteczna w Kościele, tylko jeśli nie popadnie w pułapki, które sama zwalcza i nie straci z oczu ewangelicznej nauki o władzy jako służbie, nauki skierowanej przez Jezusa do wszystkich uczniów, zarówno mężczyzn, jak i kobiet" (IBK I E 2).
ks. Jan Kochel
Inna literatura feminologiczna:
Adamiak E., Milcząca obecność. O roli kobiet w Kościele, Warszawa 1999.
Adamiak E., Odsłaniając to, co znane. Lektura Biblii z perspektywy kobiet, w: W Ciak (red.), Powołanie kobiety. Kobiecość - Uniwersytet - Świętość, Poznań 2006, 7-25.
Bosetti E., Luca. Il cammino dell`evangelizazzione, Bologna 1995.
Bosetti E., Marco. Il rischio di credere, Bologna 2000.
Bosetti E., Matteo. Un cammino di speranza, Bologna 2002.
Bosetti E., Vangelo Secondo Givanni. Capitoli 12-21. Amore fino all`estremo, Padova 2014.
Davidman L., Tennenbaum S., Feminist Perspectives on Jewish Studies, New Haven - London 1994.
Jezierska E.J., Podejście feministyczne w interpretacji Biblii, w: R. Rubinkiewicz (red.) Interpretacja Biblii w Kościele. Dokument PKB z komentarzem biblistów polskich, Warszawa 1999, 158-168.
Kochel J., W drodze z Apostołem Narodów, Częstochowa 2010.
Kuźba I., Współczesna religijność kobiet. Antropologia, Wrocław 2008.
Leszczyńska K., Kościańska A. (red.), Kobiety i religie, Kraków 2006.
Martini C.M., Kobieta pośród swego ludu, Kraków 1993.
Martini C.M., Ascoli E., Bettazzi L., Czy można kochać Kościół? Oddanie i ewangeliczna odwaga w posłudze kapłańskiej, Kraków 2004.
Martini C.M., Maryja - kobieta pojednania, Kraków 2011.
Mesnil du J., Kobiety Nowego Testamentu, Poznań 2010.
Perrini M., Il discepolato delle donne nel vangelo di Luca - un contributro all`ecclesiologia neotestamentaria, Roma 1995.
Richter Reimer I., Frauen in der Apostelgeschichte des Lukas. Eine feministisch-theologische Exegese, Gutersloh (Mohn) 1992.
Rybińska A., Kobiety w Biblii - wyzwaniem dla św. Pawła i współczesności, w: K. Ziaja (red.), Scripturae Sacrae Propagator (Fs. J. Czerski), Opole 2015, 189-200.
Szwarcman-Czarnota B., Księga kobiet - kobiety księgi. Komentarz do Tory, Kraków 2014.
Wray T.J., Kobiety Starego Testamentu, Poznań 2011.
Po publikacji dokumentu Papieskiej Komisji Biblijnej Interpretacja Biblii w Kościele oraz wyróżnieniu różnych metod i podjeść, w tym m.in. feministycznego podejścia, pojawiło się wiele nowych opracowań na temat roli kobiety w Kościele, kobiecego wymiaru Kościoła czy kobiecej interpretacji Pisma Świętego - feministycznej hermeneutyki biblijnej. "Egzegeza feministyczna zawiera wiele pozytywnych przemyśleń. Kobiety w sposób bardziej czynny włączyły się w badania egzegetyczne. Zdołały, często lepiej niż mężczyźni, dostrzec obecność, znaczenie i rolę kobiet w Biblii, w historii początków chrześcijaństwa i w Kościele. Współczesny horyzont kulturowy, dzięki zwróceniu większej uwagi na godność kobiet i jej rolę w społeczeństwie i w Kościele ,sprawia, że wobec tekstu biblijnego powstają nowe pytania, co daje okazję do nowych odkryć. Wrażliwość kobieca prowadzi do ujawnienia i poprawienia niektórych obiegowych interpretacji, które były tendencyjne i ukierunkowane na usprawiedliwienie dominacji mężczyzny nad kobietą" - czytamy w dokumencie PKB (IBK I E 2). I rzeczywiście potwierdzają to badania, które od ponad 30 lat prowadzi Damiano Marzotto, emerytowany wykładowca Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie. Autor, podobnie jak np. Anna Świderkówna, Elżbieta Adamiak, Elena Bosetti itd., konfrontuje się z pytaniami, których nie sposób dziś uniknąć. Jaki obraz kobiety i mężczyzny wyłania się z Ewangelii? Jaka jest rola kobiet w dziele ewangelizacji? Czy chodzi jedynie o przyznanie ról tradycyjnie przypisywanych mężczyźnie? Dlaczego pogłębienie współpracy między kobietami i mężczyznami jest konieczne dla współczesnego Kościoła?
W interpretacji tekstów biblijnych istotna jest właściwa perspektywa feminologiczna, a więc oparta o interdyscyplinarne studia kobiece (Women`s Studiues), mające na celu m.in. analizę źródeł literackich, opisujących kobiety i pełnione przez nie role, a nie ideologiczne podejście feministyczne, które wciąż rości jakieś pretensje wobec Kościoła. Termin "perspektywa feminologiczna" wprowadziła Inga Kuźma. Jest on szerszy niż pojęcie "perspektywy feministycznej", odnosi się do badań nad kobietami, a nie tylko do kontekstu ich walki o równouprawnienie, z którym przede wszystkim kojarzony jest feminizm.
Damiano Marzatto przedstawia znaczenie postaci kobiecych i męskich w Nowym Testamencie poprzez pogłębiona re-lekturę testów biblijnych, zwracając uwagę na elementy religii i kultury semickiej oraz uwarunkowania, które określały ówczesny status kobiet. Kobiety w Biblii są kojarzone z akceptacją i gościnnością, stanowią swego rodzaju bezpieczną przystań na szlaku exodusu, zapowiedź królestwa Bożego, miejsce wolności i uniwersalizmu. Jednak w "kontekście zbawienia, którego Bóg bezinteresownie udziela wszystkim ludziom, mężczyzna może ofiarować siebie kobiecie i zawierzyć się jej, aby dawać i otrzymywać pomoc, a kobieta może przyjąć dar mężczyzny i służyć mu pomocą, mając pewność, że nie zostanie wykorzystana i potraktowana przedmiotowo" - przekonuje.
W trzech krótkich rozdziałach autor wskazuje na możliwości współdziałania w dziele zbawienia czynnika męskiego i żeńskiego. W pierwszym rozdziale Celibat Jezusa i dziewictwo Maryi autor proponuje spojrzenie na rolę kobiety i mężczyzny z perspektywy czterech Ewangelii. Jezus jest w istocie protoplastą nowego pokolenia, które przez Ducha Świętego ma zapełnić całą ziemię. "Płodność Jezusa realizuje się jednak przy ścisłym udziale kilku kobiet w misterium odkupienia i odrodzenia ludzkości. Te kobiety usługiwały Mu od Galilei, weszły razem z Nim do Jerozolimy, uczestniczyły w Jego śmierci i pogrzebie, stając się pierwszymi świadkami Jego zmartwychwstania" - przypomina Marzatto. W ten kobiecy wymiar Kościoła szczególnie wpisuje się Maryja, która jako "pierwsza przyjmuje postawę gotowości, poddania się wobec Ducha Świętego, Bożego słowa i Bożej mocy, którą następnie podejmą inne kobiety w dynamice przyjęcia i matczynej płodności". Wprawdzie to przede wszystkim mężczyzna przekazuje nowinę o powszechnym zbawieniu, ale robi to tylko wtedy, kiedy kobieta go poprzedza, przyjmuje, dotrzymuje mu towarzystwa i daje bodziec do działania. "Zarówno kobieta, jak i mężczyzna przyjmują tajemnicę królestwa Bożego i są nią poruszeni - trafnie zauważa Autor. Jednak rola mężczyzny polega na przekazywaniu jej dalej, natomiast kobiety na umieszczaniu jej w głębi. Obie postawy wzajemnie się uzupełniają, ale pełnia zostaje osiągnięta dzięki tej drugiej" (s. 31).
Drugi rozdział koncentruje się na Matce Jezusa i zgromadzeniu rozproszonych, czyli ukazuje specyfikę kobiecego wymiaru Kościoła - charyzmatu maryjnego (K. Rahner). Kard. Martini twierdził, że "kobiecość [Maryi] jest znakiem czegoś nieskończenie Innego", ponieważ jest "początkiem nowej ludzkości, w której Bóg stał się ciałem". Maryi, która u stóp krzyża, gdzie jej macierzyństwo osiąga wymiar powszechny, powtarza swoje <tak> ze Zwiastowania. Maryi, która rozjaśnia historię całej ludzkości". D. Marzatto z kolei przekonuje, że postać "kobiety" w czwartej Ewangelii odgrywa istotną rolę w dynamice zbawienia - począwszy od obecności Maryi na weselu w Kanie Galilejskiej, przez rozmowę z Samarytanką i gesty Marii i Marty, aż po trwanie niewiast w obliczu śmierć Jezusa na krzyżu. W trakcie posługi Jezusa - od pierwszego znaku w Kanie, po siódmy znak namaszczenia w Betanii - źródłem impulsu i światła jest dla Niego obecność kobiet.
Trzeci rozdział Postacie kobiet w Dziejach Apostolskich to analiza sześciu epizodów, które ukazują podobieństwa pary (kobiety i mężczyzny) w dziele "rozszerzania się" Dobrej Nowiny. W Dz przedstawiony jest dokonywany za sprawą Ducha Świętego proces stopniowego pokonywania wszelkich barier geograficznych i kulturowych przez słowo Boże, które w kolejnych etapach dociera do Rzymu - centrum ówczesnego świata, a więc "na krańce ziemi". Jakie miejsce w tym triumfalnym pochodzie słowa Bożego jest przypisane kobietom? Spośród licznych kobiecych postaci poddano analizie te, które w sześciu epizodach odegrały zasadniczą rolę u boku apostołów (rolę antycypującą i zwiastującą): Dwunastu - Maryja; Piotr - Tabita; Piotr - w domu Marii / Rode; Paweł i Sylas - w domu Lidii; Paweł - w domu Akwili i Pryscylli; Paweł - dziewice/prorokinie, córki Filipa.
Chrześcijańska promocja geniuszu i roli kobiety w Kościele jest faktem i wyzwaniem. Koniczne jest dzisiaj odzyskiwanie "zamilkłych głosów kobiet", feminologiczna re-lektura tekstów biblijnych, dekonstrukcja dawnych stereotypów cech czy ról kobiecych oraz promocja kobiecych wzorców w oparciu o wartości uniwersalne, aktualne i godne naśladowania. Lektura (egzegeza) feministyczna "będzie mogła być użyteczna w Kościele, tylko jeśli nie popadnie w pułapki, które sama zwalcza i nie straci z oczu ewangelicznej nauki o władzy jako służbie, nauki skierowanej przez Jezusa do wszystkich uczniów, zarówno mężczyzn, jak i kobiet" (IBK I E 2).
ks. Jan Kochel
Inna literatura feminologiczna:
Adamiak E., Milcząca obecność. O roli kobiet w Kościele, Warszawa 1999.
Adamiak E., Odsłaniając to, co znane. Lektura Biblii z perspektywy kobiet, w: W Ciak (red.), Powołanie kobiety. Kobiecość - Uniwersytet - Świętość, Poznań 2006, 7-25.
Bosetti E., Luca. Il cammino dell`evangelizazzione, Bologna 1995.
Bosetti E., Marco. Il rischio di credere, Bologna 2000.
Bosetti E., Matteo. Un cammino di speranza, Bologna 2002.
Bosetti E., Vangelo Secondo Givanni. Capitoli 12-21. Amore fino all`estremo, Padova 2014.
Davidman L., Tennenbaum S., Feminist Perspectives on Jewish Studies, New Haven - London 1994.
Jezierska E.J., Podejście feministyczne w interpretacji Biblii, w: R. Rubinkiewicz (red.) Interpretacja Biblii w Kościele. Dokument PKB z komentarzem biblistów polskich, Warszawa 1999, 158-168.
Kochel J., W drodze z Apostołem Narodów, Częstochowa 2010.
Kuźba I., Współczesna religijność kobiet. Antropologia, Wrocław 2008.
Leszczyńska K., Kościańska A. (red.), Kobiety i religie, Kraków 2006.
Martini C.M., Kobieta pośród swego ludu, Kraków 1993.
Martini C.M., Ascoli E., Bettazzi L., Czy można kochać Kościół? Oddanie i ewangeliczna odwaga w posłudze kapłańskiej, Kraków 2004.
Martini C.M., Maryja - kobieta pojednania, Kraków 2011.
Mesnil du J., Kobiety Nowego Testamentu, Poznań 2010.
Perrini M., Il discepolato delle donne nel vangelo di Luca - un contributro all`ecclesiologia neotestamentaria, Roma 1995.
Richter Reimer I., Frauen in der Apostelgeschichte des Lukas. Eine feministisch-theologische Exegese, Gutersloh (Mohn) 1992.
Rybińska A., Kobiety w Biblii - wyzwaniem dla św. Pawła i współczesności, w: K. Ziaja (red.), Scripturae Sacrae Propagator (Fs. J. Czerski), Opole 2015, 189-200.
Szwarcman-Czarnota B., Księga kobiet - kobiety księgi. Komentarz do Tory, Kraków 2014.
Wray T.J., Kobiety Starego Testamentu, Poznań 2011.
