Gaudete znaczy Radujcie się!
2017-12-17
Zawsze się radujcie!
Niedziela Gaudete jest wyrazem radości, która napełnia serca i dusze chrześcijan w związku ze zbliżającym się faktem narodzin Chrystusa – naszego Pana i Króla Wszechświata. Przeto śpiewamy:
Raduj się ziemio, śpiewaj z Aniołami,
wychwalaj Boga, ciesz się z niebianami;
już nie podnóżkiem jesteś Najwyższego, lecz tronem Jego.
Tego dnia zewnętrzną oznaką radości płynącej z poczucia bliskości Pana, tzn. nadchodzącego momentu, kiedy Słowo ciałem się stanie i zamieszka pośród nas (por. słowa kolędy Franciszka Karpińskiego pt. Bóg się rodzi: „A Słowo ciałem się stało i zamieszkało między nami”), jest różowy kolor szat liturgicznych kapłana sprawującego mszę świętą. O radości traktują też czytania oraz śpiewane pieśni. Wszystko to potwierdza, że msza święta to tekst kultury (każdorazowo!) znakomicie skomponowany, przemyślany w najdrobniejszym szczególe, nasycony symboliką i oddziałujący na wiernych, skłaniający ich do refleksji, a częstokroć wywołujący wzruszenie, słowem: pomnażający naszą wiarę.
Radość, której uczy mnie Kościół – także tego dnia, w III niedzielę Adwentu – skłania mnie do tego, by przypomnieć sobie i czytelnikom Szkoły Słowa Bożego historię wyrazu radość w polszczyźnie.
Słowo radość, jak podaje Wiesław Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego (Kraków 2005), po raz pierwszy zostało poświadczone w tekstach pisanych po polsku w XIV stuleciu; z pewnością jednak jest ono znacznie starsze, sięga epoki prasłowiańskiej i języka prasłowiańskiego, z którego wywodzą się wszystkie dziś używane języki słowiańskie. Przekonują o tym podobnie brzmiące odpowiedniki znaczeniowe wyrazu radość, którymi posługują się nasi językowi bracia. Przykładowo, Czesi mówią i piszą radost, Rosjanie używają słowa радость [radost’], Ukraińcy – радість [radist’], Bułgarzy i Macedończycy – радост [radost]. Także w języku staro-cerkiewno-słowiańskim, najstarszym literackim języku Słowian (z IX wieku), odnajdujemy formę radostь.
Z punktu widzenia gramatyki wyraz radość jest rzeczownikiem, a jego budowa przywodzi na myśl słowa typu: cierpliwość, mądrość, młodość, pracowitość, starość, wrogość. Wszystkie one pochodzą od przymiotników, wszak: cierpliwość – to ‘bycie cierpliwym’, mądrość – to ‘bycie mądrym’, młodość– to ‘bycie młodym’ itd. Utworzono je za pomocą przyrostka (sufiksu) słowotwórczego -ość, który służył (i nadal służy) do – ujmując rzecz fachowo – derywowania nazw cech abstrakcyjnych, po łacinie określanych mianem nomina essendi. Taką formacją abstrakcyjną jest także prasłowiański rzeczownik *radostь, utworzony za pomocą przyrostka *-ostь od przymiotnika *radъ ‘zadowolony, radosny’ (gwiazdki oznaczają formy zrekonstrukowane, czyli odtworzone). Tak więc znana dzisiejszej polszczyźnie postać brzmieniowa radość– z etymologicznego punktu widzenia – znaczy ‘bycie radym’. Przymiotnik rad, stanowiący podstawę słowotwórczą rzeczownika radość, używany jest współcześnie coraz rzadziej (por. być rad‘być zadowolonym, cieszyć się’), zapewne ze względu na swoje nietypowe (archaiczne) zakończenie, tj. brak końcówki -y (lub -i) właściwej przymiotnikom rodzaju męskiego (por. cierpliwy,mądry, młody, wrogi), co jest pozostałością po dawnej, tzw. rzeczownikowej, odmianie przymiotników (innym śladem tej odmiany jest forma godzien występująca w formule „Panie, nie jestem godzien, abyś przyszedł do mnie, ale powiedz tylko słowo, a będzie uzdrowiona dusza moja”). Coraz rzadsze używanie przymiotnika rad, którego zasięg stosowalności znacznie ograniczyły jego synonimy, na przykład zadowolony, szczęśliwy, usatysfakcjonowany, sprawiło, że współcześnie niewiele osób wyczuwa związek słowotwórczy pomiędzy rzeczownikiem radość i przymiotnikiem rad.
Kończąc, życzę sobie i innym, aby Boże Narodzenie sprawiło, byśmy jako chrześcijanie byli prawdziwie radzi, byśmy doświadczyli prawdziwej radości!
Marcin Maciołek
Literatura:
Boryś W., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
Michałowska T., Średniowiecze, Warszawa 2003.
Wilczyński S., Pobiedzińska E., Jaworska A., Porta latina nova. Podręcznik do języka łacińskiego i kultury antycznej, Warszawa 2012.
