Środowiska promujące rozwiązły styl życia działają według długofalowego planu. Wiedzą, że muszą zniszczyć wszystkich, którzy bronią dzieci i młodzież przed demoralizacją i stoją na straży prawa rodziców do wychowania opartego na trwałych wartościach. Potrzebna jest więc siła i odwaga, aby przeciwstawić się takim zakusom. Do walki, czujności i rozeznania wezwał ostatnio papież Franciszek, zachęcając do odkrywania pedagogiki miłości i świętości. Źródła tego typu pedagogii odkryjemy w Piśmie Świętym i Tradycji Kościoła. Lektura nowego komentarza biblijnego do Pierwszego Listu do Koryntian mobilizuje do podjęcia wyzwania: interpretacji i aktualizacji biblijnej nauki o czystości. Zmagał się z nim św. Paweł, egzegeci na przestrzeni wieków, a także współcześni nauczyciele i wychowawcy. Jak uzasadnić potrzebę czystości przedmałżeńskiej oraz czystości małżeńskiej? Na czym winno polegać wychowanie do czystej miłości? Dlaczego to takie trudne i budzi kontrowersje w świecie współczesnym?

32 [Koryntianie] chcę, żebyście byli wolni od utrapień. Człowiek bezżenny troszczy się o sprawy Pana, o to, jak by się przypodobać Panu. 33 Ten zaś, kto zawarł małżeństwo, troszczy się o sprawy świata, o to, jak by się przypodobać żonie. 34 I doznaje rozterki. Podobnie i kobieta: niezamężna i dziewica troszczy się o sprawy Pana, o to, by była święta i ciałem, i duchem. Ta zaś, która zawarła małżeństwo, troszczy się o sprawy świata, o to, jak by się przypodobać mężowi. 35 Mówię to dla waszego pożytku, nie zaś, by narzucać na was pęta; po to, byście godnie i niestrudzenie trwali przy Panu. 36 Jeżeli ktoś jednak sądzi, że byłby nieuczciwy wobec swej dziewicy, jako że przeszły już jej lata i jest przekonany, że tak powinno się stać, niech czyni, co chce: nie grzeszy; niech się pobiorą! 37 Lecz jeśli ktoś, bez jakiegokolwiek przymusu, w pełni panując nad swoją wolą, postanowił sobie mocno w sercu zachować nietkniętą swoją dziewicę, dobrze czyni. 38 Tak więc dobrze czyni, kto poślubia swoją dziewicę, a jeszcze lepiej ten, kto jej nie poślubia. 39 Żona związana jest tak długo, jak żyje jej mąż. Jeżeli mąż umrze, może poślubić, kogo chce, byleby w Panu. 40 Szczęśliwszą jednak będzie, jeżeli pozostanie tak, jak jest, według mojej myśli. Uważam zaś, że ja także mam Ducha Bożego (tłum. A. Rambiert-Kwaśniewska, M. Rosik, Pierwszy List do Koryntian, 82).

2. Wyczucie pedagogiczne i duszpasterskie

Zazwyczaj przywołany fragment bywa wyjaśniany tylko w kontekście wyboru bezżeństwa (celibatu). Nas szczególnie interesują wersety 36–38, które dotykają kwestii wyboru i trwania w czystości, i to zarówno w życiu konsekrowanym (dziewictwie), jak w życiu rodzinnym (małżeństwie). Trzeba przyznać, że myśli i argumenty Apostoła są trudne i wymagają komentarza. Historia egzegezy proponuje przynajmniej trzy wyjaśnienia. Według pierwszego, Paweł zwraca się do ojca dziewczyny, który nie jest zdecydowany: powinien zezwolić na jej małżeństwo czy też nie wyrazić zgody. Hipoteza druga dotyczy uczciwego chrześcijanina, którzy przyjął pod swój dach dziewczynę, nie zamierza jednak naruszyć w żaden sposób jej dziewictwa. Trzecia wreszcie hipoteza mówi o parze młodych ludzi, prawdopodobnie narzeczonych, którzy nie tylko przed ślubem strzegą swej czystości, ale zamierzają powstrzymać się od współżycia na nieokreślony czas także po zawarciu związku małżeńskiego. „Mówię to dla waszego pożytku, nie zaś, by narzucać na was pęta; po to, byście godnie i niestrudzenie trwali przy Panu” – przekonuje Apostoł (7,37; por. M. Rosik, Pierwszy List do Koryntian, NKB NT VII/1, 262).

Dla Żydów przekazywanie życia było najpiękniejszym darem i błogosławieństwem. Zasadniczym celem małżeństwa było zrodzenie potomstwa (Rdz 1,28). Wybór więc bezżeństwa był czymś nowym i trudnym do wyjaśnienia. Jeśli zachowanie czystości przed małżeństwem – w okresie narzeczeństwa – było oczywiste, a naruszenie tego prawa było karane zniesławieniem, a nawet śmiercią (por. Kpł 20,10; Pwt 22,22; Mt 2,19; J 8,5n), to życie w czystości po zalegalizowaniu związku było zupełnie niezrozumiałe. Zawracie małżeństwa odbywało się stopniowo: od wyboru i wykupu (hebr. mohar), poprzez zaręczyny jako obietnicę (aras) trwania w czystości przez określony czas, następnie ceremonię zaślubin i przymierza (berit) oraz dopełnienie związku – współżycie seksualne (otwarcie na nowe życie). W tym procesie okresowe trwanie w czystości (wstrzemięźliwości), poszanowanie wolności i zdolność czekania, było równie istotnym elementem przymierza – tajemnicy „w odniesieniu do Chrystusa i do Kościoła” (Ef 5,32).

Trwanie w czystości jest darem obydwu stron, wolnym od kalkulacji, przymusu, od przemocy posiadania. Miłość prawdziwa jest cierpliwa i nie dopuszcza się bezwstydu, czyli jest czuła, wytrwała i potrafi czekać. Apostoł Paweł używa tylko dwa razy w swoich listach zapomnianego już w języku polskim słowa „bezwstyd”. W pierwszym przypadku w odniesieniu do sprawdzianu uczciwości młodzieńca wobec dziewicy (1 Kor 7,36), a w drugim jako zaprzeczenia miłości (1 Kor 13,5).

Franciszek w adhortacji o miłości w rodzinie tłumaczy ten termin w kontekście relacji dwojga ludzi jako „chęć bycia miłowanym przez innych” czy „[pragnienie] uprzejmości, delikatności” albo też jako „poszanowanie wolności, zdolność czekania” (Amoris laetitia, nr 99–100). Miłość prawdziwa potrafi czekać (cierpliwa), nie zagłusza wstydu (intymna), jest delikatna (uprzejma). Współżycie seksualne małżonków jest miejscem szczególnej Bożej obecności i pedagogiki miłości (świętości), stąd domaga się intymności, szacunku, odpowiedzialności i "bezinteresownego daru z samego siebie" (K. Wojtyła).

Narzeczeni i małżonkowie uczą się nawzajem od siebie czujności, czułości i rozeznania. „Rozeznanie jest konieczne nie tylko w chwilach nadzwyczajnych lub gdy trzeba rozwiązać poważne problemy, czy też gdy trzeba podjąć kluczowe decyzje. Jest to narzędzie walki do lepszego podążania za Panem. Jest nam potrzebne zawsze: abyśmy byli zdolni do rozpoznawania czasów Boga i Jego łaski, abyśmy nie marnowali natchnień Pana, aby nie odrzucać Jego zachęty do rozwoju. Często dokonuje się to w małych rzeczach, w tym, co wydaje się nieistotne, ponieważ wielkoduszność przejawia się w sprawach prostych i codziennych. Chodzi o to, aby nie stawiać granic temu, co wielkie, co lepsze i najpiękniejsze, ale jednocześnie skupiać się na tym, co małe, na codziennym zaangażowaniu” – przekonuje Franciszek (Gaudete et exsultate, nr 169).

3. Rehabilitacja (terapia) wstydu

Apostoł Paweł z wielką wrażliwością i konsekwencją uczy zatem odczytywać swoje uczucia. Niczego nie narzuca, pomaga oceniać i wybierać w duchu „nienagannej czystości / z wielką skromnością” (1 Tm 5,2; 4,12). Apostoł zachęta różne grupy (stany) do trwania w czystości, skromności, łagodności i opanowaniu (Ga 5,22).

Biblijna zachęta do wstrzemięźliwości (gr. enkrateia) ma głębokie uzasadnienie antropologiczne i teologiczne. Apostoł Narodów odwoływał się do tradycji biblijnej, własnego doświadczenia oraz doświadczeń wspólnot pierwotnego Kościoła. Człowiek przecież stale dojrzewa do realizacji fundamentalnego zamiaru Boga, by być „na [Jego] obraz i podobieństwo” (Rdz 1,27; por. Mt 5,48, 1 P 1,14-16). Wśród wskazań dotyczących codziennego życia jest również zachęta do świętości w kontekście miłości i moralności seksualnej. W Pierwszym Liści do Tesaloniczan Apostoł podaje nowe uzasadnienie dla czystości małżeńskiej, gdzie nieczystości przeciwstawiona jest świętość (por. Augustyn, De nuptiis, II, 5,14; A. Jankowski, Zamiast nieczystości – świętość, 175-190; A. Tronina, Moralny ideał czystości w świetle  objawienia biblijnego, 11-20).

Świętość chrześcijańskich małżonków umiejscowiona jest w kontekście zbawczego planu Boga: „Wolą Bożą jest wasze uświęcenie” (1 Tes 4,3). To ogólne wskazanie Apostoł rozwinie później w kontekście moralności seksualnej. Tam też świętości – przeciwstawi rozpustę (gr. porneia) jako wszelkiego rodzaju formy rozwiązłości, cudzołóstwa i nierządu oraz dewiacji seksualnych (Dz 15,20.29; 1 Kor 5,1; 6,13.18; 2 Kor 12,21; Ga 5,19) oraz nieopanowanie namiętności (gr. pathos – 1 Kor 6,15; 1 Tes 4,8) czy naruszenie wierności (czci) małżeńskiej (Wj 20,17; Mt 5,28; Rz 1,26; 12,10; Kol 3,5; 1 P 3,7).

Niekontrolowana pożądliwość (gr. epithymia) cechuje pogan, a nie ma prawa bytu wśród wyznawców Chrystusa. Chrześcijanin winien mieć władzę nad własnym ciałem, stąd nie może z nim robić wszystkiego, ku czemu skłaniają go instynkty (por. Ef 4,17-24). Stąd też Apostoł w 2 Kor 12,21 pomaga zrozumieć związek między rozpustą-nierządem (porneia) a nawróceniem (metanoia). W pracy nad sobą (w walce o czystość) konieczna jest współpraca z Duchem Świętym (1 Tes 4,8; por. Ez 36,23-27). To On - jako Wewnętrzny Nauczyciel - prowadzi małżonków do świętości w życiu rodzinnym.

Ojcowie Kościoła i pisarze chrześcijańscy poświęcili wiele miejsca charyzmatowi dziewictwa i bezżenności dla królestwa niebieskiego oraz panowaniu nad ciałem. Wielokrotnie komentowano zalecenia Apostoła odnośnie interpretacji Prawa wolności (1 Kor 7,25-40; por. M. Rosik, NKB NT VII, s. 253-266 czy 1 Tes 4,1-8; por. M. Bednarz, NKB NT XIII, 281-305).

Inną kwestią jest czystość – wstrzemięźliwość jako bezinteresowny dar z samego siebie, który wiąże się wyborem dobra i prawdy. Dlatego też we współczesnym katechizmie dla młodych pada ważne pytanie: Dlaczego wstyd jest dobry? Odpowiedź dla wielu młodych może być trudna, gdyż wskazuje na potrzebę rehabilitacji uczucia wstydu, co zresztą szczegółowo opisał Karol Wojtyła w swojej książce Miłość i odpowiedzialność (zob. Rehabilitacja czystości oraz Seksuologia a etyka. Terapia, 129-156. 254n).

Młodzi autorzy katechizmu dodają: „Wielu młodych chrześcijan żyje w środowisku, w którym zupełnie swobodnie wszystko wystawia się na widok publiczny i systematycznie redukuje się uczucie wstydu. Ale bezwstyd jest nieludzki. Zwierzęta nie znają poczucia wstydu. W przypadku człowieka jest on z kolei cechą charakterystyczną. Nie skrywa czegoś gorszego, lecz chroni coś wartościowego – godność osoby w jej zdolności do kochania. Uczucie wstydu występuje we wszystkich kulturach, nawet jeśli w różny sposób. Nie ma nic wspólnego z pruderią czy purytańskim wychowaniem. Człowiek wstydzi się z powodu swoich grzechów i innych spraw, których upublicznienie upokorzyłoby go. Kto rani słowem, spojrzeniem, gestem lub czynem naturalne uczucie wstydu drugiej osoby, okrada ją z jej godności” (nr 464).

Takiej wrażliwości uczy św. Paweł wtedy, gdy zachęca młodych, by nie tylko przed ślubem strzegli swej czystości, ale zachowali ją również po zawarciu małżeństwa. Oczywiście na pierwszym miejscu stawiając postawę pro life - przyjęcia życia jako daru. Kościół wskazuje na biblijny model małżeństwa i rodziny, odwołując się również do teologii Pawłowej (Ef 5,21-33; por. AL 11). Przekonuje, że „dar nowego dziecka, które Pan powierza ojcu i matce, ma swój początek w przyjęciu, jest kontynuowany przez opiekę podczas życia doczesnego, a jego celem ostatecznym jest radość życia wiecznego. Pogodne spojrzenie ku ostatecznemu spełnieniu osoby ludzkiej uczyni rodziców jeszcze bardziej świadomymi powierzonego im daru” (AL 166). W kontekście otrzymanego daru i perspektywy wiecznej istotna jest małżeńska postawa czystości - delikatności - wstrzemięźliwości - umiejętności czekania, negowana i wyśmiewana przez współczesny permisywizm moralny w wychowaniu.

Biblijna pedagogika miłości wiąże się z kształtowaniem uczuć przy pomocy rozumu i woli: w pełni panując nad swoją wolą (1 Kor 7,37). Uczucia zmysłowe nie mogą kierować naszym życiem, bo nie są w stanie objąć całej jego duchowej treści i wartości oraz poprowadzić go do celu, jak to czynią rozum i wola. Nie można dać im się zbyt rozpanoszyć w naszym życiu i pozwolić opanować władze umysłowe. Z drugiej strony nie da się zupełnie panować nad uczuciami. One często wybuchają z tym większą siłą, im bardziej chce się je opanować.

Uczucia trzeba więc wychować i uduchowić. Udział uczuć w moralnym postępowaniu wiąże się z przyznaniem im właściwego miejsca w życiu. Uczucia winny być podporządkowane rozumowi i woli, a nie jest to łatwe, o czym przekonał się sam Apostoł: „Nie rozumiem tego, co czynię. Nie czynię bowiem tego, co chcę, ale czynię to, czego nienawidzę (…). Nie czynię bowiem dobra, którego chcę, ale czynię zło, którego nie chcę” (Rz 7,15–19).

Na fali uczuć, takich jak pożądanie, gniew, zazdrość lub strach, działalność rozumu i woli może być zahamowana, ale nie jest bezsilna. Arystoteles zalecał więc dyplomację z uczuciami. Na uczucia możemy oddziaływać za pomocą zmysłów poznawczych, tak zewnętrznych jak i wewnętrznych, kierując wzrokiem, słuchem, dotykiem, odwracając się od jednego przedmiotu, a zwracać do drugiego; możemy również, choć nie jest to łatwe, kierować pamięcią i wyobraźnią i odsuwać aktem woli jedne obrazy, które się z wyobraźni wyłaniają i na ich miejsce wysuwać inne. Rezultatem wychowania ma być to, że człowiek może swym uczuciom zaufać (J. Woroniecki, Katolicka etyka wychowawcza, I, 148-185).

Wychowanie do czystości jest jednocześnie wychowywaniem ducha i wrażliwości uczuć. Życie w czystości jako stała postawa wobec innych osób w dużym stopniu zależy do sposobu panowania nad spontanicznymi odruchami i uczuciami, z których jedne trzeba rozwijać, a inne kontrolować. Chodzi więc o świadomy wybór i działanie.

Czystość (łac. conscius – „świadomy”) - to cnota, z pomocą której „zdolny do namiętności człowiek świadomie i zdecydowanie rezerwuje swoją aktywność erotyczną dla miłości i przeciwstawia się innym pokusom seksualnego podniecenia i zaspokojenia czy używania innych osób dla własnego zaspokojenia” (Youcat, 220). Postawa czystości jest więc nieodzowna również w małżeństwie. Jest to bowiem działanie świadome, możliwe i budującego współmałżonków.

Czystość należy wyjaśniać nie tylko w kategoriach powściągliwość (łac. temperatia) i opanowania (gr. enkrateia), ale nade wszystko jako cnotę i dar (tajemnica). Św. Jan Paweł II w cyklu katechez o teologii ciała Mężczyzną i niewiastą stworzył ich wyjaśniał: „Jeśli czystość jest, wedle nauki Pawłowej, «życiem wedle Ducha» (por. Ga 5,16-17) - to znaczy ,że owocuje w niej tajemnica odkupienia ciała – tajemnica Chrystusa, zapoczątkowana we Wcieleniu, i skierowana już poprzez Wcielenie do każdego człowieka. Tajemnica ta owocuje w czystości na sposób szczególnego zobowiązania – a więc na sposób etyczny (…). Chociaż «utrzymanie ciała we czci i świętości» (por. 1 Tes 4,3-8) kształtuje się na drodze «powstrzymania pożądliwej namiętności» – i droga taka jest nieodzowna – to przecież owocuje ono zawsze w głębszym doświadczeniu tej miłości, która w całą istotę człowieka, a więc także w ciało, wpisana jest «od początku» (por. Rdz 1,27; Mt 19,1-9) wedle obrazu i podobieństwa Boga samego. Dlatego też św. Paweł kończy swój wywód z 1 Kor 6,13-20 znamiennym wezwaniem: «Chwalcie więc Boga w waszym ciele!». Czystość jako cnota, czyli umiejętność «utrzymanie ciała ludzkiego w świętości i we czci», sprzymierzona z darem czci jako owocem zamieszkania Ducha Świętego w «przybytku» ciała, sprawia taką pełnię jego godności we wzajemnym odniesieniu ludzi, w której uwielbiony jest sam Bóg. Czystość jest chwałą ciała ludzkiego przez Boga. Jest chwałą Boga w tym ciele człowieka, przez które ujawnia się jego męskość i kobiecość. Z niej też płynie owo szczególne piękno, które przenika w każdą sferę wzajemnego obcowania ludzi, pozwalając wyrazić w nim prostotę i głębię, serdeczność i niepowtarzalny autentyzm osobowego zawierzenia” (Mężczyzną i niewiastą stworzył ich, 226n).

Związek czystości z miłością – a także związek tejże czystości w miłości z tym darem Ducha Świętego, którym jest dar czci – to mało znany wątek „teologii/pedagogii ciała”. Św. Jan Paweł II zachęcał do jej pogłębienia w ramach formacji małżeńskiej (zob. Ch. West, Teologia ciała dla początkujących. Podstawy rewolucji seksualnej Jana Pawła II, 2009; Kopycki P., Elementarz teologii ciała wg Jana Pawła II, 2013; R. Skrzypczak, Wiara i seks. Jan Paweł II o małżeństwie i rodzinie, 2015).

Świadomy wybór, który poprzedza wychowanie do czystości, jest nieodłącznie związany z obowiązkiem rozwijania (praktykowania) wszystkich innych cnót, w szczególności miłości, która jest „więzią doskonałości” (Kol 3,14; 1 Kor 13,13). W wychowaniu do miłości czystej i odpowiedzialnej konieczne jest panowanie nad sobą, które z kolei zakłada pewne sprawności, nazywane też „młodszymi siostrami czystości”, jak: wstydliwość, opanowanie, szacunek dla samego siebie i innych, otwarcie na drugiego.

W nauczaniu Jan Paweł II rozumienie ludzkiej miłości nabierają wiodącego znaczenia takie kategorie, jak „powołanie”, „zjednoczenie osób” czy „dar z samego siebie”. Ludzki popęd zaś – sam w sobie dobry – potrzebuje światła Ewangelii i prymatu wartości. Inaczej nic nie uchroni człowieka przed bolesnymi skutkami tak zwanej „złej miłości” (por. K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność, s. 150-152. 181). Stąd też, w kontekście dostosowania współżycia seksualnego do celu jakim jest dobro osoby i opanowanie uczuć erotycznych ze względu na wymóg odpowiedzialności za drugiego człowieka, pisał: „Wymaga to też gruntownej kultury osoby i «kultury miłowania». Autentyczna wstrzemięźliwość małżeńska wyrasta ze wstydu, który reaguje negatywnie na każdy przejaw «używania» osoby, ale i – z drugiej strony – reakcja wstydu okazuje się tym silniejsza, im bardziej autentyczna jest wstrzemięźliwość, a wraz z nią «kultura osoby» i «kultura miłowania»” (K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność, s. 208n).

Kultura jest zatem tym, przez co człowiek staje się bardziej człowiekiem, stąd miłość czysta i odpowiedzialna jako dar i zadanie nie może istnieć bez umiejętności wyrzeczenia, ofiary czy oczekiwania, dlatego tak ważne jest wychowanie i samowychowanie. Nie jest to zadanie na wolny czas ani dodatek do innych zajęć. Jest to podstawowe wyzwanie, wręcz bitwa, w której można odnieść zwycięstwo, lecz wymaga ona ciągłego wysiłku i ogromnej energii ze strony współpracujących ze sobą rodziców, wychowawców i ludzi młodych.

5. Dlaczego to takie trudne i budzi kontrowersje w dzisiejszym świecie?

Św. Paweł nie ustawał w trudzie nauczania i wychowania do czystości. Nie bał się podejmować dyskusji z różnymi grupami w pierwotnych wspólnotach chrześcijańskich. Pisał listy, pouczał i napominał. Jasno wyrażał swoje przekonanie, że czystość jest darem. Zabierał też głos w kwestii wychowania do miłości w małżeństwie i rodzinie. Odnosi się wrażenie, że dzisiaj wielu rodziców w minimalnym stopniu rozwija swoje siły (możliwości) wychowawcze. Kładzie się silny akcent na przekazywanie wiedzy i umiejętności (kompetencji), a marginalizuje potrzebę kształtowania woli, uczuć i postaw. Zdarza się, że rodzice i wychowawcy, którzy – może w wyniku przekazania innym pełnomocnictwa czy fałszywego poczucia własnej bezsilności – rozwijają tylko dziesięć czy dwadzieścia procent ze swoich możliwości wychowawczych. Nie zdają sobie sprawę, ile mogą dać swoim dzieciom dzięki odwadze i sile wychowawczej. Słusznie mówiło się kiedyś o „wychowaniu opartym na przykładzie”, a ponieważ dzisiaj istnieje wiele złych przykładów (np. wśród sportowców, gwiazd filmowych i muzycznych), wychowanie wydaje się być czasem skazane na niepowodzenie. Należałoby jednak przypomnieć inną prawdę: świat dzieci i młodzieży jest szczególny, w jego perspektywie znajdują się postacie, które uogólniają doświadczenie człowieka, podczas gdy inne osoby postrzegane są tylko jako „tło”. Ważne jest, aby w życiu młodych znalazło się chociaż kilka przykładów mocnych i niepodważalnych, autorytetów godnych naśladowania.

Warto przywołać biblijne przykłady życia wiarą i miłością, np. z Pierwszego Listu do Koryntian (por. 7,1-40; 9,24-27; 11,1; 12,12-31; 13,1-13; 16,13-24) czy Listu do Hebrajczyków (11,1-40). W pierwszym przypadku trzeba zauważyć metaforę sportową, przywołującą potrzebę czujności i wyrzeczenia. Chrześcijanie, podobnie jak zawodnicy uczestniczący w igrzyskach istmijskich w Koryncie, jeśli chcą zwyciężyć muszą być właściwie przygotowani i zahartowani w boju na wzór Apostoła, który „[bierze] w karby i [opanowuje] swoje ciało, [aby] głosząc innym naukę, [samemu] nie został [odrzuconym]” (9,27). Chrześcijanie, podobnie jak sportowcy (poprzez trening), powinni nieustannie się rozwijać - ćwiczyć - doskonalić. Dotyczy to również ich sfery intymnej - czystości - relacji małżeńskich. Chrześcijanie, tak jak niegdyś Izraelici, są jeszcze w drodze do ziemi obiecanej, i wciąż zagraża im pokusa ulegania fałszywym bogom i poprzedniemu stylowi życia.

Jeśli świętość życia jest głównym motywem pedagogiki czystej miłości, to można przywołać przykłady młodych świętych i błogosławionych, którzy żyli ideałem czystości, np. Dominik Savio, Stanisław Kostka, Maria Teresa Goretti, Karolina Kózkówna, Anna Kolesarova, Piotr Jerzy Frassati, Laura Vicuña, José Sanchez del Río, Klara Badano, Antonietta Meo…, oraz kandydaci na ołtarze, np. Sandra Sabattini – „święta narzeczona”?

Co wiemy o „świętej narzeczonej”? Urodziła się w 1961 roku w Ricione. Kiedy miała cztery lata wraz z rodzicami i starszym bratem zamieszkała w Rimini. Normalna dziewczyna, pełna życia i radości, a jednocześnie pasji i gotowości pomagania innym (najbiedniejszym). Podjęła studia medyczne, by wyjechać na misje do Afryki jako lekarz. Wraz ze swoim chłopakiem (narzeczonym) planowali wspólnie poświęcić się służbie potrzebującym. Wspólne palny pokrzyżował wypadek z dnia 29 kwietnia 1984 r. Oboje jechali na spotkanie wspólnoty wolontariuszy. Kiedy Sandra wysiadała z samochodu, potrącił ją rozpędzony pojazd jadący z przeciwnej strony. Rany okazały się śmiertelne. Zmarła po trzech dniach, nie odzyskawszy przytomności. Wuj Sandry ks. Giuseppe wspominał: „Ona mogła żyć tak pięknie, ponieważ swój dzień zawsze zaczynała i kończyła na kolanach. Tą gorliwością mnie, kapłana, często zawstydzała. Nieraz, gdy wychodziłem o świcie do kościoła, widziałem, jak trzyma w rękach mój kapłański brewiarz i modli się. Codzienna adoracja Najświętszego Sakramentu dawała jej siłę” (zob. B. Zajączkowska, Święta narzeczona? Dlaczego nie! GN 14/2018). Zatwierdzono pierwszy cud za sprawą młodej Włoszki, a młodzi rówieśnicy rozczytują się w jej „dzienniku duchowym”.

W ostatnim czasie Kościół dostrzega i wyróżnia wzorce świętych małżonków, np. Święci Zelia i Ludwik Martin, Błogosławieni Maria i Alojzy Quattrocchi oraz Słudzy Boży Józef i Wiktoria Ulmowie (zob. J. Kochel, Duchowa pedagogia miłości, Agape 2018). Franciszkańskie wydawnictwo Bratni Zewpodarowało nam piękne „Historie wielkich duchowych przyjaźni”, a wśród nich dzieje Jacques i Raissy Maritain (zob. Historie wielkich duchowych przyjaźni, Bratni Zew, 2016). Ich małżeńska przyjaźń oraz wspólne poszukiwanie prawdy i piękna doprowadziło ich do odkrycia Boga oraz utrwaliło ich związek czystej miłości z darem Ducha Świętego. Jacques Maritain pisał: „Piękno jest jedną z nazw Boga (...). Dzieło chrześcijańskie wymaga, aby artysta jako człowiek był święty. Wymaga ono, aby był objęty miłością. Może robić wtedy, co chce. Tam, gdzie dzieło nie daje czystego dźwięku chrześcijańskiego - to znaczy, iż w czystej miłości czegoś zabrakło” (por. Sztuka i mądrość, Fronda 2001). Miał więc rację św. Augustyn: „Kochaj i rób co chcesz!”. Miłość czysta, piękna i odpowiedzialna prowadzi do świętości – jest „największa” (1 Kor 13,13). Nie lękajmy się zatem wychowywania do czystej i odpowiedzialnej miłości, nie lękajmy się pięknych wyzwań, nie lękajmy się świętości!

***

Kiedy dzisiaj mówimy o wychowaniu do czystej miłości, nie mamy na myśli zwykłego powtarzania doktryny moralnej, ale nowe jej zrozumienie, które stałoby się przewodnikiem na życie według wartości. Współczesne nauczanie moralne powinno być – z zasady – bardziej zachęcające niż informujące. Nie wystarczy tylko informacja na tematy seksualne ani uderzanie na alarm. Nie wystarczą też powiedzenia: to jest grzech, tego nie wolno, tego trzeba unikać, bo nie można ograniczyć się do przestrzegania prawa. Prawo – mówi o tym św. Paweł – nie zbawia człowieka (por. Ga 3,23-25). Trzeba raczej zaczynać od rzeczywistych sytuacji życiowych, czasem pogmatwanych, niejasnych, dwuznacznych, i zachęcać młodych, aby dopuszczali do głosu wewnętrzne siły uzdalniające do dawania czegoś od siebie, a przez to osiągali jasność sumienia. Trzeba im uświadomić, że zbawia się tylko ten, kto walczy, kto umie narzucić sobie coś dla poważnych, życiowych racji, w kontekście ogólnego, wspólnotowego zaangażowania (trzy wezwania: walka, czujność i rozeznanie; por. Gaudete et exsultate, 158-177). Potrzeba więc zachęcać przykładem, słowem, dając wzór Chrystusa i świętych, by pomóc młodym dojść do chrześcijańskiej pełni duchowej i moralnej.

ks. Jan Kochel

Bibliografia:

Bednarz M., 1-2 List do Tesaloniczan (NKB NT XIII), Częstochowa 2007.

Chiaia M., Incampo F. (red.), Historie wielkich duchowych przyjaźni, tłum. A. Paleta, Kraków 2016.

Franciszek, Adhortacja apostolska Amoris laetitia, Kraków 2016.

Franciszek, Adhortacja apostolska Gaudete et exsultate, Kraków 2018.

Jankowski A., Zamiast nieczystości – świętość. Chrześcijański etos małżeństwa według 1 Tes 1,1-8, w: Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich, Lublin 1993, s. 175-190.

Jan Paweł II, „Mężczyzną i niewiastą stworzył ich”. Odkupienie ciała a sakramentalność małżeństwa, Città del Vaticano 1986.

Katechizm Kościoła Katolickiego dla młodych. Youcat. Polski, Częstochowa 2011².

Kochel J., Duchowa pedagogia miłości, Poznań 2018.

Kopycki P., Elementarz teologii ciała wg Jana Pawła II, Częstochowa 2013.

Maritain J., Sztuka i mądrość, tłum. K. i K. Górscy, Warszawa 2001.

Rambiert-Kwaśniewska A., Rosik M., Pierwszy List do Koryntian, Katowice 2017.

Rosik M., Pierwszy List do Koryntian (NKB NT VII/1), Częstochowa 2009.

Skrzypczak R., Wiara i seks. Jan Paweł II o małżeństwie i rodzinie, Kraków 2015.

Tronina A., Moralny ideał czystości w świetle objawienia biblijnego, w: J. Kochel (red.), Wychowanie do czystości - utopia czy zdanie?, Opole 2011, s. 11-20.

West Ch., Teologia ciała dla początkujących. Podstawy rewolucji seksualnej Jana Pawła II,2009.

Wojtyła K., Miłość i odpowiedzialność, red. T. Styczeń, J.W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek, Lublin 1986.

Woroniecki J., Katolicka etyka wychowawcza, t. I-II, Lublin 1995.

Zajączkowska B., Święta narzeczona? Dlaczego nie! „Gość Niedzielny” 14/2018.

Artykuł opublikowano: w: J. Stala (red.), Zdrowa i mocna rodzina fundamentem społeczeństwa (Family Studies, 8), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, Kraków 2019, s. 199–212.

Polecam książkę: Duchowa pedagogia miłości