Roman Bartnicki, Kinga Kłósek, Metody interpretacji Nowego Testamentu. Wprowadzenie, Petrus, Kraków 2014, ss. 291.

Papieska Komisja Biblijna w dokumencie Interpretacja Biblii w Kościele (1993) mówi o metodach i podejściach w interpretacji Pisma Świętego. Pod pojęciem "metody" rozumie "zespół dociekań naukowych zastosowanych do wyjaśnienia tekstów", a przez termin "podejście" zwraca uwagę na pewien aspekt (np. socjologiczny, antropologiczny, psychologiczny, feministyczny itd.), pod kątem którego bada się tekst biblijny. Dokument PKB właściwie sprzeciwia się jedynie "lekturze fundamentalistycznej", co oznacza, że tego typu ujęcie "nie mieści się" ani w metodach ani w podejściach interpretacyjnych Biblii.  

Książka dwóch autorów - znanego profesora biblistyki i młodego naukowca rozpoczynającego badania nad tekstem Pisma Świętego - jest udanym przykładem twórczej współpracy oraz potwierdzeniem, że studium Biblii wymaga znajomości i właściwego stosowania różnych metod badawczych (hermeneutyki). Benedykt XVI w adhortacji Verbum Domini przekonuje: "(...) przede wszystkim trzeba uznać, że egzegeza historyczno-krytyczna oraz inne metody analizy tekstu, które rozwinęły się w ostatnich czasach, miały pozytywny wpływ na życie Kościoła" (VD 32). Wyraźnie metoda historyczno-krytyczna zajmuje miejsce podstawowe i eksponowane, zarówno w dokumencie papieskim (IBK I A), jak i opinii uznanych biblistów. Natomiast spośród innych znanych metod i podejść "najczęściej wykorzystywana jest metoda narracyjna" (s. 5) - przekonuje ks. prof. Roman Bartnicki. Nasuwa się pytanie: czy metoda analizy narracyjnej jest tak popularna tylko w badaniach biblijnych czy też w innych dyscyplinach, chociażby w pedagogice, psychologii, socjologii, teologii pastoralnej?

Praca składa się z dwóch części i ma dwóch autorów. W pierwszej R. Bartnicki pomaga czytelnikom zapoznać się z etapami metody historyczno-krytycznej (s. 7-200), a w drugiej - autorstwa K. Kłósek - wprowadza ich w analizę narracyjną tekstów Biblii (s. 201-291). Jest to kolejna próba omówienia wybranych metod naukowych interpretacji tekstów biblijnych.

Autor części pierwszej najpierw przedstawia krótką historię kolejnych etapów metody historyczno-krytycznej oraz daje praktyczne wskazówki, co trzeba zrobić analizując wybrany tekst biblijny. Podaje też wskazania, jak należy przeprowadzać krytykę tekstu (od krytyki tekstu do krytycznego studium redakcji), by lepiej zrozumieć treść Bożego objawienia. Naukowa egzegeza jest krytyczną interpretacją wybranego tekstu Pisma Świętego. Celem metody historyczno-krytycznej jest diachroniczne (gr. dia-chronos - "poprzez czas") naświetlenie sensu wyróżnionego przez autorów i redaktorów tekstu. Badacze posługujący się tą metodą interesują proces genetyczny tekstu, analizują tekst biblijny jako dokument literacki i historyczny, stąd starają się odtworzyć dzieje tekstu od chwili jego powstania aż do momentu ostatecznej redakcji. Metoda posługuje się narzędziami i kryteriami filologii klasycznej, ale jest czymś więcej niż filologią. To "więcej" równoznaczne jest z presupozycją wiary, z jaką ten rodzaj interpretacji jest przeprowadzony (s. 9).

Część druga omawianej pracy przedstawia główne założenia analizy narracyjnej, która umożliwia współczesnemu czytelnikowi dostęp do znaczenia tekstu, jaki aktualnie mamy, czyli analizę synchroniczną (gr. syn-chronos - "w [jednym] czasie"). Bada ona tekst biblijny jakby powstał w jednym czasie, czyli interpretuje końcowy efekt historii redakcji. Autorka skupia uwagę na semantycznej analizie tekstu, na narracji. Najpierw przedstawia narracyjny model komunikacyjny (autor - tekst - czytelnik; autor domyślny - narracja - czytelnik domyślny), później zwraca uwagę na treść opowiadania (ang. story) i sposób opowiadania (ang. discourse). K. Kłósek opiera swoje analizy wyłącznie na wybranej literaturze anglojęzycznej (zob. D. Marguerat, Y. Bourquin, M.P. Powell, S. Chatman, J.L. Resseguie, S.S. Lancer, E. Struthers Malbon, G. Genette, K.R. Iverson, J.C. Anderson, S.D. Moore, D. Rhoads). "Jej kształt jest wynikiem zbioru i zestawienia ze sobą kilka opracowań metodologicznych" - czytamy w podsumowaniu (s. 243). Zaś w opinii prof. Bartnickiego jest "najdokładniejszym przedstawieniem metody narracyjnej w Polsce" (s. 5). Trzeba jednak zaznaczyć, że analiza narracyjna znana jest w innych kręgach badawczych, zwłaszcza niemieckim, francuskim i włoskim. Polscy bibliście też mogą poszczycić się wnikliwymi opracowaniami na ten temat (por. Z. Pawłowski, W. Pikor, S. Szymik).

Dobrze, że w niniejszym opracowaniu połączono prezentację dwóch metod, które się wzajemnie uzupełniają i wzbogacają. Badania koncentrujące się tylko na analizie historii redakcji i jego formach, mogą zwrócić uwagę na wiele ciekawych elementów, ale "tego typu próba pozostaje jedynie wstępna i strukturalnie niepełna" (VG 30). Domaga się odniesienia swoich wyników do wiary i życia czytelników. Wspomniany dokument PKB stwierdza, że "tekst biblijny może właściwie zrozumieć tylko ten, kto sam przeżył to, o czym mówi tekst" (IBK II A, 2). Trzeba zatem uwzględnić związek między życiem i hermeneutyką Pisma. Św. Grzegorz Wielki zapewniał, że "Słowa Boże wzrastają z tym, kto je czyta" (zob. Homiliae in Ezechielem I, VII, 8), a Benedykt XVI - przywołując dokument PKB - przekonuje, że "w miarę jak umacnia się życie Duchem Świętym czytelnika tekstów natchnionych, pogłębia się też zrozumienie rzeczywistości, o której mówią teksty" (VD 30). Tekst biblijny jest zawsze blisko życia człowieka - blisko czytelnika (Pwt 30, 14; Rz 10, 6nn). Zaś jego właściwa interpretacja i aktualizacja dokonuje się w jedności z życiem i misją Kościoła (VD 29-49).

Innymi zaletami publikacji są przejrzystość prezentowanego materiału i komunikatywny język. Krakowskie wydawnictwo Petrus zadbało też o solidną kolektę i atrakcyjną grafikę. Książka może być cenną pomocą dla studentów teologii oraz katechetów, nauczycieli oraz animatorów grup i kręgów biblijnych. Jednak wszyscy musimy pamiętać, że metody interpretacji są koniecznym narzędziem, lecz "to właśnie Słowo [Boże] sprawia, że idziemy do braci: to Słowo oświeca, oczyszcza i nawraca; my jesteśmy jedynie [jego] sługami" (por. Łk 1, 3; VD 93).

ks. Jan Kochel