Rozpoczynać od początku (alfabet)

2019-02-26

Gdy cię syn zapyta w przyszłości: Co to oznacza? – odpowiesz mu: Pan ręką mocną wywiódł nas z Egiptu, z domu niewoli. Gdy faraon wzbraniał się nas uwolnić, Pan wybił wszystko, co pierworodne w ziemi egipskiej, zarówno pierworodne z ludzi, jak i z bydła, dlatego ofiaruję panu męskie pierwociny z łona matki i wykupię mego pierworodnego syna. Będzie to dla ciebie znakiem na ręce i ozdobą między oczami, [przypominając], że Pan potężną ręką wywiódł nas z Egiptu.

Nauczanie elementarne opierało się przede wszystkim na ustnym opowiadaniu (hagadzie). Dzieci długo nie miały dostępu do tekstów pisanych i materiałów piśmienniczych, bo były bardzo drogie. Uczono się zatem powtarzając i zapamiętując najważniejsze wydarzenia historyczne, prawa i nakazy, tradycje i podania, przypowieści i sentencje mądrościowe, bajki i legendy.

Dużą rolę w dziejach kultury europejskiej i historii wychowania odegrała Fenicja. W starożytności była to kraina położona na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, u podnóża gór Libanu, w bezpośrednim sąsiedztwie Palestyny. Zamieszkiwali ją od początku III tysiąclecia semiccy Fenicjanie, którzy byli założycielami wysoko rozwiniętych miast-państw, takich jak, np. Akko, Tyr, Sydon, Gubla (Byblos), Ugarit (obecnie Ras Szamra). W roku 1928 odkryto w Ugarit bibliotekę z tysiącami glinianych tabliczek w języku akadyjskim (znaki klinowe – pismo alfabetyczne – 30 znaków) wraz z zapisem muzycznym. Największym odkryciem Fenicjan było wynalezienie spółgłoskowego pisma alfabetycznego, mającego ogromne znaczenie edukacyjne i cywilizacyjne (II w. przed Chr.). Alfabet fenicki został przejęty przez Greków, którzy uzupełnili go o samogłoski, zaś grecki rozwinął się w alfabet łaciński (S. Litak, D. Diringer).

Najstarsze świadectwa języka hebrajskiego (ok. 1000 r. przed Chr.) zostały utrwalone pismem starokananejskim (spółgłoskowym), którym posługiwali się Izraelici aż do niewoli babilońskiej. Później wraz z językiem aramejskim przejęli pismo tzw. kwadratowe,używane do dziś. Oryginalny tekst Biblii został przekazany w dwóch językach semickich: hebrajskim i aramejskim oraz w języku greckim (koiné). Rękopisy biblijne znalezione w grotach z Qumran nad Morzem Martwym (odkrycia w latach 1947–1956) pisane są alfabetem kwadratowym; znaleziono jednak wśród nich fragmenty w pisowni starohebrajskiej, w języku aramejskim i greckim.

Jako materiały piśmienne pierwotnie wykorzystywano drewno, skórę, papirusy oraz gliniane skorupy, zwane po grecku ostraka. Atrament łatwo wsiąkał w glinę, utrwalając zapis na tysiące lat. Według Ez 4,1 prorok miał przedstawić na glinianej tabliczce rychłą zagładę Jeruzalem. Prorocy używali też tabliczek, które po pokryciu woskiem ryli ostrym narzędziem litery (Ez 37,16; Iz 30,8; Ha 19,24), albo „piórem” z zaostrzonej trzciny (Ps 45,2). Najstarszy atrament (Jr 36,18; 2 Kor 3,3; 3 J 13) robiono z sadzy mieszanej z tartą gumą arabską, a także z galasówek dębowych (owady) i kwasu siarkowego.

Księgi w starożytności miały formę zwoju (Łk 4,16-18) i były sporządzane z różnych materiałów. Historyk Herodot już w V w. przed Chr. pisał: „A książki nazywają Jonowie od dawien dawna skórami, ponieważ niegdyś wskutek braku łyka papirusowego używali skór kozich i owczych. Jeszcze nawet za moich czasów wielu barbarzyńców pisało na takich skórach” (Dzieje V,58). Od II w. przed Chr. rozpowszechniła się produkcja nowego gatunku skór, zwanych pergaminem (od nazwy miasta Pergamon w Azji Mniejszej). Był to materiał delikatniejszy, cieńszy i trwalszy. Pierwsi chrześcijanie przepisywali na nim księgi święte (2 Tm 4,13). Od IV w. po Chr. zwoje wypierają kodeksy (karty złożone wpół zszywano, podobnie jak dzisiejsze książki). Karty papirusowe (wykorzystywane już w III tysiącleciu w Egipcie) zostały wyparte z kolei przez papier – od papirus, który robiono z włókien trzciny rosnącej nad Nilem (cyperus papirus, cibora); pocięte włókna układano w dwu warstwach, podłużnej i poprzecznej, a następnie zbijano i prasowano. Po wysuszeniu i wygładzeniu, otrzymane w ten sposób karty sklejano w długą taśmę i sprzedawano w rulonach bądź w mniejszych kawałkach. Grecy nazywali ten materiał Byblos, gdyż sprowadzali go z Egiptu za pośrednictwem fenickiego portu Byblos (A. Tronina).

Zanim powstaną książki drukowane – dzięki wynalazkowi Johannesa Gutenberga (ok. 1450 r.) – trzeba mieć świadomość, że biblijne rękopisy są liczniejsze i starsze niż np. zachowane teksty Homera, Platona, Horacego, Tukidydesa czy Herodota. Historyczna wiarygodność ksiąg Starego i Nowego Testamentu jest niepodważalna: „Nie istnieje na świecie zbiór literatury starożytnej, szczycącej się taką obfitością tekstów i takiej jakości, co [Stary] i Nowy Testament” (F.F. Bruce – J. Mc Dowell).

Mimo wielkiego bogactwa świadectw spisanych wciąż fundamentalną formą przekazu wiedzy i umiejętności pozostaje opowiadanie – narracja. Nauczanie i wychowanie – wbrew najnowszym wynalazkom techniki – pozostanie wierne tej formie przekazu. Nadal dzieci będą pytać ojców, jak w biblijnej hagadzie o exodusie: Co to oznacza? (Wj 13,14). Jak to się stało? Dlaczego?

I wtedy ojciec czy nauczyciel będzie wezwany do nauczania w formie opowieści, przypowieści, baśni czy legendy. Profesor Waldemar Chrostowski tak wyjaśniał specyfikę semickiej hagady i midraszu: „Nurt hagady ma to do siebie, że jest niezwykle barwny. Ponieważ religia biblijna Izraela w zasadzie nie dopuszczała wizualnego ilustrowania Biblii, rozwijana słowami hagada musiała spełniać niejako rolę ilustracji do tekstu świętego. Musiała być tak barwnym opowiadaniem, by ktoś, kto czyta o Sarze, naprawdę ją widział, ktoś, kto czyta o Racheli i Lei, mógł je sobie wyobrazić i odczuć ich bliskość, ktoś kto czyta o Józefie w Egipcie, docenił jego postawę… Przekazywanie treści w hagadzie odbywało się często na zasadzie kontrastu: gdy wychwalano cnotę Józefa, to wyolbrzymiano wady żony Putyfara itd. Dlatego hagada nie tylko wybiera, lecz eksponuje i ubarwia niektóre motywy, w czym znajdowała wyraz określona wrażliwość i mentalność charakterystyczna dla środowiska, w jakim się ona kształtowała” (Bóg, Biblia, Mesjasz, 278). Drugi rodzaj opowiadania midrasz ma charakter prawodawczy, na jego podstawie określano zasady postępowania, uczono dzieci i dorosłych praw i przykazań Bożych.

Całe wychowanie i nauczenie przeniknięte było zatem duchem religijnym, a podstawą formacji moralnej były Dekalog i Biblia, dlatego trzeba zapytać:

• Dlaczego rodzina jest podstawowym środowiskiem wychowania?
• W jakim stopniu Pismo Święte jest dzisiaj źródłem formacji ludzkiej, intelektualnej i duchowej dla współczesnego człowieka?
• Dlaczego Biblia nazywana jest „wielkim kodem kulturowym” dla ludzkości?

Módl się!

Wszechmogący Boże, wybierasz proroków, nauczycieli i przewodników, którzy opowiadają nam historię zbawienia – uczą żywego „alfabetu” wiary. Ty natchnąłeś hagiografów do spisania tego, co z „serca tryska [jako] piękne słowo”. W usta Psalmisty wkładasz pieśń pouczającą – pieśń miłosną: „mój język jest jak rylec biegłego pisarza. Tyś najpiękniejszy z synów ludzkich, wdzięk rozlał się na twoich wargach, przeto tobie pobłogosławił Bóg na wieki (…). We wszystkich pokoleniach upamiętnię twe imię; dlatego po wieki wieków sławić cię będą narody” (Ps 45). Na kartach Biblii uczysz nas czytać Słowo życia, które – dzięki świadectwu tylu sług słowa – możemy na nowo usłyszeć i niejako ujrzeć „własnymi oczami”, dotknąć „naszymi rękami” i mieć „współuczestnictwo”. To Apostoł Narodów nazwał nas listem polecającym: „Wy jesteście naszym listem, pisanym w sercach naszych, listem, który znają i czytają wszyscy ludzie (…) listem Chrystusowym (…) napisanym nie atramentem, lecz Duchem Boga żywego; nie na kamiennych tablicach, lecz na żywych tablicach serc” (2 Kor 3,1-3). Który żyje i króluje na wieki wieków. Amen.

Wypisz własnoręcznie wybrany fragment Pisma Świętego – naucz się go na pamięć. To „słowo życia” prześlij w formie elektronicznej swoim znajomym na Facebooku lub Twitterze.

ks. Jan Kochel

______________________________________________________

• Po co robi się takie ogrodzenia w miejscach gdzie przebywają dzieci? (ochrona, bezpieczeństwo, by dziecko gdzieś nie wybiegło)
• Co rośnie w ogródku? (jeszcze nic)
• Czym zajmuje się wychowawca (zaczyna siać)
• Jaką literką oznaczony jest ogródek? („A”)

• Skąd nauczyciel bierze ziarno? (z księgi)

• Ile czasu spędzasz w tym pierwszym ogródku? Jak chętnie się uczysz? Jak dużo czytasz?

Potrzebny jest czas, by dobrze poznać to co podstawowe, by w przyszłości korzystać z tego wysiłku. Dziś dzieci korzystają z elementarza. W Izraelu podręcznikiem nauki czytania była Biblia. To piękny znak, że pierwszymi przeczytanymi słowami było zdanie z księgo Rodzaju: „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”.

Odpowiedzi - Forum Rodzinne

Bo jest pierwszą szkołą młodego człowieka, w której powstają pierwsze zasady, wymagania, strategie działania. One to formują i kształtują serce i osobowość już od najmniejszego.

Zależy to od dojrzałości i etapu wiary, na której się współczesny człowiek znajduje. Myślę, że dla człowieka gorliwego w swojej pobożności Pismo święte jest źródłem ponadczasowej nauki; jest pewnego rodzaju kierunkowskazem, nawigacją prowadzącą na drogę relacji z Najlepszym Nauczycielem.

Ponieważ jest pierwotnym zbiorem wszelkich międzyludzkich norm społecznych, na której „wychowywały” się kolejne pokolenia, stąd miała ogromny wpływ na tworzenie się nowych kultur.

W tym miejscu można by przytoczyć słowa: „Nie istnieje na świecie zbiór literatury starożytnej, szczycącej się taką obfitością tekstów i takiej jakości, co [Stary] i Nowy Testament” (F.F. Bruce – J. Mc Dowell).