Przypowieść to - według klasycznej definicji o. Jankowskiego - "oparte na podobieństwie opowiadanie zmyślone, lecz w zasadniczych swych rysach prawdopodobne, które ma na celu wyświetlenie w stopniu dostępnym dla człowieka tajemnicy Królestwa Bożego - jego istoty i wymagań stawianych człowiekowi" (zob. Królestwo Boże w przypowieściach, s. 14). A. Paciorek przekonuje krócej, że jest "obrazową wypowiedzią o charakterze dydaktycznym" (s. 19). W przypowieściach ewangelicznych obowiązuje zasada porównania dwóch członów obrazu, w których trzeba się doszukać ich podobieństwa. Warto jednak podjąć trud odkrycia ukrytego w obrazach przesłania moralnego (duchowego).

Przypowieści ewangeliczne Jezus kierował do szerokiego grona słuchaczy, a na osobności wyjaśniał ukryty sens uczniom: "To wam dane jest poznać tajemnicę królestwa niebieskiego, a nie tamtym" (Mt 13, 10). Można i dziś zapytać Mistrza: "Dlaczego mówisz do nich w przypowieściach?" (13, 10). Dziś też jest wielu świeckich, zaangażowanych w życie Kościoła, lecz bez specjalistycznych studiów biblijnych, którzy chętnie czytają Pismo Święte i pragną poznać pełny sens tekstu. Czy jest to przed nimi zamknięte?

Wszyscy ewangeliści, a nawet św. Paweł, próbują zmierzyć się z tym pytaniem: dlaczego "coś" jest zakryte, nie wszystkim dostępne? Jezus wyjaśnia, przywołując słowa proroka Izajasza: "Wam powierzono tajemnicę królestwa Bożego, tamtym zaś, z zewnątrz, wszystko podaje się w przypowieściach, dlatego że patrząc, widzą, ale nie dostrzegają, słuchając, słyszą, ale nie rozumieją..." (Iz 6, 9n; por. Mk 4, 11n; Łk 8, 9; J 12, 40; Dz 28, 26n; Kol 4, 5n).

Benedykt XVI przypomniał w adhortacji O Słowie Bożym w życiu i misji Kościoła, że nie można dojść do zrozumienia Pisma bez pomocy Ducha Świętego i uznania decydującej wartości żywej Tradycji i świętych Pism w Kościele. "(...) wypowiedziane w czasie Słowo Boże oddało się i <powierzyło> Kościołowi w sposób ostateczny, aby orędzie zbawienia mogło być skutecznie przekazywane w każdym czasie i w każdym miejscu" (VD 17). To nie znaczy, że właściwa interpretacja tekstu dostępna jest tylko specjalistom. Ostatni Synod wyraźnie mówi o "Słowie Bożym i wiernych świeckich" (VD 84) czy "Słowie Bożym, małżeństwach i rodzinach" (VD 85). Dziękuje im za wielkoduszne zaangażowanie w szerzenie Ewangelii. Zachęca też do modlitewnej lektury Pisma Świętego i lectio divina (VD 86-87). Wszystkim nam potrzeba jednak dobrych pomocy egzegetycznych, by "słowo Boże wzrastało wraz z czytającym" - jak przekonuje św. Grzegorz Wielki (HEz I, 7, 8).

Właśnie taką pomocą jest kolejna książka znanego i niezwykle aktywnego biblisty z KUL-u, przewodniczącego Zespołu redakcyjnego "Nowego Komentarza Biblijnego" do przekładu Pisma Świętego Edycji św. Pawła; inicjatora, współredaktora i współautora serii "Podręcznego Komentarza Biblijnego", redaktora naczelnego periodyku "Scripturae Lumen" oraz konsultora Komisji Nauki Wiary przy Konferencji Episkopatu Polski - ks. prof. Antoniego Paciorka. Jego nowa praca o przypowieściach ewangelicznych nosi podtytuł Wprowadzenie i objaśnienie. To jest podstawowe zadanie biblistów (egzegetów): podprowadzić i objaśnić, aby współczesny "czytelnik i słuchacz" przypowieści patrząc - dostrzegł, słuchając - rozumiał, by lektura przynosiła mu radość, a nie zniechęcenie.

Książka księdza Paciorka jest to kolejna, w ostatnim czasie, tego typu pomoc, wpisująca się w postulat "animacji biblijnej duszpasterstwa" (VD 73), wspierająca nauczycieli i katechetów, starających się zachować "biblijny wymiar katechezy" (VD 74) oraz kierowników, liderów i animatorów w "biblijnej formacji chrześcijan" (VD 75). Kiedyś w języku polskim dostępna i nie do zastąpiona była praca o. Augustyna Jankowskiego OSB, Królestwo Boże w przypowieściach (Tyniec 1981; 1992; 1997, 2003), obecnie pojawiają się kolejne, np. A. Wierzbickiej, Co mówi Jezus? Objaśnienie przypowieści ewangelicznych w słowach prostych i uniwersalnych (Warszawa 2002); M. Wojciechowskiego, Przypowieści dla nas (Częstochowa 2006); J. Jaromin, Wartość Królestwa Bożego w przypowieściach Ewangelii synoptycznych (Wrocław 2008); W. Pikora, Przypowieści Jezusa. Narracyjny klucz lektury (Kielce 2011).

Różne są opinie biblistów na temat ilości przypowieści (od 37 do 65 i więcej). Najczęściej wyróżnia się 40 oddzielnych obrazowych porównań (A. Jankowski, W. Pikor). Ks. Paciorek omawia 35 z nich. "Niniejsze opracowanie - przekonuje Autor - pragnie być kompleksowym ukazaniem problematyki przypowieści. Owa kompleksowość wyraża się nie tyle w liczbie omówionych przypowieści, ale w wielostronnym, choć zapewne również skrótowym, spojrzeniu na problematykę przypowieści" (s. 14).

Pierwsza część opracowania (wprowadzenie) to cenny przegląd dotychczasowych kierunków interpretacji przypowieści: 1) aspekt historyczny; 2) aspekt literacki (lingwistyczny); 3) aspekt recepcyjno-teologiczny (s. 19-58) oraz próba określenia gatunku literackiego "przypowieść": 1) przypowieść i alegoria - problematyka wzajemnej relacji; 2) przypowieść - klasyczna kategoryzacja; 3) zastrzeżenia wobec tradycyjnej kategoryzacji; 4) przypowieść jako gatunek literacki w świetle najnowszych propozycji (s. 59-83). Autor dokonuje też zwięzłej charakterystyki przypowieści ewangelicznych i objaśnia sposób przedstawienia przypowieści Jezusa w swoim opracowaniu (s. 85-101).

Druga część jest systematycznym omówienie (objaśnieniem) przypowieści, na które składa się z kilku kroków: a) podanie polskiego przekładu, b) wprowadzenie w kontekst, strukturę i omówienie samego tekstu, c) analiza obrazu i tła obrazu, d) objaśnienie niektórych kwestii szczegółowych oraz e) bibliografia.

Osobne omówienie przypowieści z wspomnianej tradycji podwójnej, czyli źródła Q jest nowością, która odróżnia to opracowanie od wielu wcześniejszych prac egzegetyczne-teologicznych (s. 393-459).

Autor uwypukla w komentarzu trzy podstawowe kryteria hermeneutyczne, tj. pamięta, że Pismo stanowi jedną całość, uwzględnia żywą Tradycję Kościoła oraz tzw. analogię wiary. W omówieniach obficie korzysta z tekstów Ojców Kościoła, apokryfów, oficjalnych dokumentów Magisterium i opracowań naukowych uznanych specjalistów z różnych krajów. Przywołuje jednak opinie wyważone i sprawdzone. Cieszy również "nachylenie" kerygmatyczne i duszpasterskie w interpretacji i aktualizacji tekstów biblijnych.

Przy omawianiu pewnych kwestii szczegółowych ma się wyrażenie, że ks. Paciorek pragnie być wierny zasadzie sformułowanej przez św. Grzegorza: "Litera pokrywa znaczenie wewnętrzne, tak jak łupina kryje nasienie; rozumieć Biblię duchowo znaczy przedzierać się przez łupinę ku wewnętrznemu znaczeniu" (Cant. 4). Autor rzeczywiście poprzez wnikliwe ustalenia lingwistyczne i historyczne pomaga współczesnemu czytelnikowi dotrzeć do głębszego sensu symbolicznego i znaczenia moralnego "malowanych" przez Jezusa obrazów ewangelicznych. Obraz dziś odczytywany jest przez to bardziej czytelny.

Warto zatem polecać nowe dzieło Księdza Profesora nie tylko "uczonym głowom" czy studentom teologii, ale również animatorom i liderom grup oraz kręgów biblijnych. Wiele skorzystają z omawianej pomocy również nauczyciele języka polskiego i katecheci, którzy wciąż "szemrają" z powodu braku użytecznych pomocy dydaktycznych w swej wymagającej posłudze słowa w środowisku szkolnym.

ks. Jan Kochel